In zijn nieuwe boek ”Met of zonder? Over de betekenis van religie op privé en publiek terrein” (uitg. Boekscout, Soest) wil de emeritus hoogleraar interculturele theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam aanzetten geven tot een christelijke cultuurkritiek.

Religie komt er vaak bekaaid af in het publieke domein, zo typeert prof. Brinkman de huidige cultuur. Zijn verschillende Aziatische en Afrikaanse promovendi verbaasden zich tijdens hun verblijf in Nederland erover hoe badinerend en soms blasfemisch in Nederland gesproken werd over religie en geloof.

Praatprogramma

De achterliggende gedachte is dat de publieke ruimte door allen gedeeld wordt en daarom vrij moet zijn van religie. Prof. Brinkman: „In praatprogramma’s is er altijd wel een spreker die zegt dat religie een privézaak is en achter de voordeur hoort. Het gevolg is echter dat de niet-religieuzen het publieke domein monopoliseren.”

Een strikte scheiding tussen kerk en staat is rampzalig, aldus prof. Brinkman. De kerk is een waardenreservoir voor de samenleving. Hij verwijst naar de Mozes en Aäronstraat in Amsterdam, gelegen tussen de Nieuwe Kerk en het Koninklijk Paleis op de Dam. „Het bestaan van deze straat is een continue weerlegging van het feit dat de publieke ruimte een levensbeschouwelijke lege ruimte moet zijn.”

Het tekort van een seculiere overheid is dat ze wel wetten kan opleggen, maar geen waarden. „Religie overstijgt altijd het menselijke, en dat irriteert machthebbers. Zij hebben er geen grip op. Nederland is zeker niet minder religieus geworden gezien de groeiende islam en de één
miljoen migrantenchristenen. Dat zou meegewogen moeten worden in de media, de zorg, het onderwijs en de amusementsindustrie.”

Kunstenaar

Prof. Brinkman onderstreept de belangrijke plaats van de kerk, als plaats van bezinning en beleving, als sociaal verband, maar vooral als plaats van godsontmoeting. „De kerk mag best wat uitgesprokener en zichtbaarder zijn in het verkondigen van expliciet christelijke waarden. Lag vroeger de nadruk op wat je niet moest doen, nu moet je denk ik vooral laten zien dat aan je doop een bepaalde ethiek en levensstijl is verbonden. Maar het belangrijkste is dat de kerk de vraag naar God en het godsgeloof weer expliciteert.”

Kenmerkend voor deze tijd is het populaire levensbeschouwelijk materialisme: alleen het zichtbare telt. Toch blijkt dat de mens hier geen voldoening in vindt. Prof. Brinkman illustreert dit met beschouwingen over dichters, schrijvers en kunstenaars, een constante in zijn levenswerk. „Schrijvers en kunstenaars zijn vaak de meest gevoelige personen in de cultuur. Zij zijn gericht op datgene wat onze menselijkheid overstijgt en een appel op onze ziel doet. Van binnenuit duikt steeds weer de godsvraag op. Deze God wordt eerder van onderop gezocht dan van boven gedropt. Als de hemel gesloten is, blijft de aarde open naar de hemel.”

Er zijn kunstenaars die blijven hangen in een spirituele leegte en niet uitkomen bij de waarheid van het christendom, aldus de emeritus hoogleraar. „Ik noem dat het verlangen naar het verlangen. Bij de een, zoals Willem Jan Otten, komt dat tot een antwoord, bij een ander, zoals Rutger Kopland, blijft dat in het verlangen steken. Maar het is de taak van de kerk om daarin de juiste spirituele richting te wijzen.”