„Dit hebben we zelfs in de oorlog niet meegemaakt”, zei een 90-jarige bewoner van verpleeghuis Salem in Ridderkerk. Tijdens de eerste lockdown mocht hij alleen vanachter een raam bij zijn vrouw kijken. Inmiddels is er gelukkig veel meer mogelijk, zegt geestelijk verzorger Tom van Staveren. Bezoek is –met restricties– welkom, bewoners kunnen naar buiten, het verpleeghuis gaat niet meer hermetisch op slot.

Toch ziet Van Staveren dat de maatregelen om het coronavirus te bestrijden grote impact hebben op de ouderen die in Salem wonen. „Ik zie meer somberheid, eenzaamheid en depressieve gevoelens. Sommige mensen zijn bang om corona te krijgen.”

De bewoners missen vooral hun sociale contacten. „Kinderen moeten omstebeurt komen. Als een bewoner bijvoorbeeld één dochter heeft en die moet in quarantaine, dan kan het gebeuren dat zo’n bewoner haar weken niet ziet.”

De ouderen in Salem reageren ieder op hun eigen manier op de restricties, ziet Van Staveren, die op zowel afdelingen voor mensen met lichamelijk klachten (somatiek) als voor mensen met dementie komt. „Op de somatische afdelingen neemt de saamhorigheid tussen de bewoners toe. Op de afdelingen voor mensen met dementie geldt dat niet, maar daar zie je wel dat de mensen rustiger zijn doordat er minder bezoek en dus minder prikkels zijn.”

Koffiemoment

Het effect van de lockdown op ouderen is heel wisselend, zegt ook Wim Burggraaf. Hij is als geestelijk verzorger werkzaam binnen verpleeghuis Siloam in Hoogvliet (onderdeel van Lelie zorggroep) en bezoekt ook ouderen die thuiszorg krijgen. „Sommige cliënten varen wel bij minder prikkels, andere mensen hebben die prikkels juist nodig om uit hun cocon te komen. Het is belangrijk om per persoon te kijken wat goed voor hen is.”

Over het algemeen neemt de eenzaamheid toe, ziet Burggraaf. „Thuiswonende ouderen hebben hier meer last van dan bewoners van verpleeghuizen. Door angst voor besmetting durven ouderen die zelfstandig wonen minder snel naar buiten om bijvoorbeeld een boodschap te doen. In het verpleeghuis is er 24 uur per dag iemand aanwezig als aanspreekpunt.”

Daar tegenover staat dat een uitbraak op de afdeling grote impact heeft op de bewoners. Soms zit dat in heel concrete dingen: het aantal aanwezigen bij een maaltijd of koffiemoment. „Dan dringt door dat ze drie weken geleden met z’n twintigen waren en nu met veel minder.”

Normaal gesproken zoeken bewoners die in rouw zijn steun binnen hun eigen netwerk. Door de bezoekbeperkingen is het delen van ervaringen en verdriet ook minder goed mogelijk. „Daar proberen we vanuit de geestelijke verzorging aandacht aan te geven.”

Geloofsvertrouwen

Ook Van Staveren ziet dat sterfgevallen de bewoners raken. In een verpleeghuis overlijden in andere periodes ook geregeld mensen, maar nu is de situatie volgens hem anders. „Als er een corona-uitbraak is, liggen er op één afdeling vaak veel zieken. Als je ziek bent en je buurvrouw overlijdt aan corona, komt het heel dichtbij. Mensen worden veel meer dan normaal geconfronteerd met hun levenseinde.”

Bewoners komen daardoor geregeld naar hem toe met levensvragen. „Die kunnen gaan over het levenseinde, over geloofstwijfel of over angst voor de dood. Maar ik maak ook geloofsovergave en geloofsvertrouwen mee.” Juist vanwege de vele persoonlijke gesprekken, ook met medewerkers, vindt Van Staveren deze periode verrijkend. „Het is mooi om van hart tot hart met elkaar te spreken.”

Burggraaf benadrukt ook graag wat in deze tijd nog wel mogelijk is. In de eerste golf lagen de kerkdiensten, die hij voor zijn rekening neemt, helemaal stil. Inmiddels neemt hij de dienst thuis op en kunnen de bewoners deze zondags op de afdeling kijken. Dat leidt soms tot grappige situaties. „Sommige bewoners met dementie waren er vast van overtuigd dat ik zondag langs was geweest. Ze hadden me toch gezien, zeiden ze. Dat soort dingen zijn mooi om te horen.”

Lelie zorggroep verleent zorg vanuit een christelijke visie, maar heeft cliënten met diverse levensovertuigingen. „Soms vragen mensen die geen christelijke achtergrond hebben aan mij hoe ik de dingen zie”, zegt Burggraaf. „Dan ontstaan er weleens mogelijkheden iets te vertellen over de hoop die er dankzij het werk van Jezus in ons mag zijn. Als me de kans gegeven wordt, spreek ik daar vrijmoedig over.”