Kiezen tussen erg en erger

Het herdenken van 75 jaar vrijheid begon bij de NOS met het samenstellen van Bevrijdingsjournaals, die door tienduizenden mensen werden gevolgd. Al snel ontstond het idee om op een website dagelijks het oorlogsnieuws bij te houden. Alsof het allemaal net gebeurd is en de verslaggever ter plekke een bericht schreef. Die berichten waren het waard om in boekvorm vastgelegd te worden. Het is maar een selectie, maar die vullen nog altijd 472 bladzijden. „Het resultaat”, zeggen de samenstellers, „is een kaleidoscopisch overzicht van herwonnen vrijheid, dat heen en weer schiet tussen verlossing en terreur, tragedie en euforie, Zeeland, Friesland en Indonesië.” Een maandenlange periode van hoop en vrees, van ongekende moed en grote treurnis, van de laatste stuiptrekkingen van een dwingeland die niet buigen wilde, tegen beter weten in. Het werd een prachtig boek. Elke maand een hoofdstuk, elke dag een nieuwsbericht. Die berichten bevatten het nieuws dat op die datum bekend kon zijn, niet de afloop of nasleep die we uit latere bronnen weten. Dat betekent dat niet elk nieuwsfeit als afgerond moet worden beschouwd, want dan zet de lezer zichzelf op het verkeerde been. Herman van de Pol (1894-1971) was president-directeur van persbureau ANP van de oprichting in 1935 tot 1960, waarbij hij in de periode 1941-1945 op non-actief stond. De Duitse bezetting stelde hem voor moeilijke vragen. Zoon Frank was er toen nog niet; hij is van 1950. Moest hij zich voor zijn vader schamen? „Dat beeld had ik gekregen van prof. dr. L. (Loe) de Jong, in zijn boeken over het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog.” De Jong wekte de indruk dat Van de Pol tijdens de eerste twee oorlogsjaren met de bezetter collaboreerde. „Tot mijn verbazing bleek echter dat Herman niet na twee jaren, maar na één jaar bezetting gepensioneerd c.q. ontslagen was en dat zijn verzet al na enkele maanden groggy (versuft, LV) te zijn geweest, begon. Verrast was ik over de dappere rol die mijn vader vervulde, verbaasd dat een gezaghebbend historicus slechts één van twee tegenstrijdige lezingen volgt.” ## Ontslagbrieven Bij het begin van de bezetting had Van de Pol, uitgeput als hij was na vijf oorlogsdagen, zich laten overrompelen door de bewapende SS’er Hushahn, die het ANP overnam en dat demonstreerde door achter Van de Pols bureau te gaan zitten. Van de Pol tekende –naar eigen zeggen „versuft en in trance”– de ontslagbrieven van Joodse medewerkers, volgens zijn zoon „een zwarte bladzijde in zijn levensgeschiedenis, waar hij altijd wroeging over bleef houden.” Later schreef hij echter verontwaardigde brieven aan Hushahn. Het ANP werd al snel getypeerd als spreekbuis van Hitler: Adolfs Nieuwste Papegaai. ![16657501.JPG](https://erdee-prod-bucket-s3-001.ams3.digitaloceanspaces.com/16657501_f8c64a2e58.JPG)---Het ANP-gebouw, waar SS’er Hushahn de macht overnam van president-directeur Van de Pol.--- In 1941 kreeg Van de Pol ontslag en voorjaar 1942 verhuisde hij naar het houten huis dat hij in Emst had laten bouwen. Waarmee hij daar zijn tijd doorbracht, wordt niet duidelijk. Wel schrijft hij dat hij een Jood een onderduikplek bood en in de omgeving waarschuwde als er een razzia op komst was. Najaar 1943 begon hij –illegaal– de mogelijkheden te onderzoeken om na de oorlog weer onafhankelijke nieuwsvoorziening te starten. ## Kwelling Na de Bevrijding verschenen er negatieve publicaties over Van de Pol. Hij noemde het een „hetze”, aangestookt door „vijanden” uit het zakenleven. Minister-president Beel blokkeerde Van de Pols benoeming tot directeur van de Nieuwe Rotterdamsche Courant (NRC). Daarover is Van de Pol „lang verbitterd” geweest. ![16657504.JPG](https://erdee-prod-bucket-s3-001.ams3.digitaloceanspaces.com/16657504_c92b7d5083.JPG)---Meer dan drie jaar moest ANP-directeur Van de Pol op een certificaat van de de Commissie voor de Perszuivering wachten. beeld uit besproken boek--- Hij bleef bij het ANP en moest tot 1948 wachten voordat hij voor de Commissie voor de Perszuivering kon verschijnen. Het griefde Van de Pol dat de commissie in die jaren niet met hem sprak. „Is dat rechtspraak? Dat is kwelling.” En toen kwam de zitting: „Er hing een atmosfeer die me evenveel schrik en angst aanjoeg als toen een Duitser op de tweede dag van de bezetting mij vanachter mijn eigen bureau toebulderde dat ik maar moest gaan zitten op de plaats van „de jood Cohen”” („de chef-redacteur, die gelukkig met zijn hele familie op tijd ontkomen was”). Er bleef van de aanklacht niets over en Van de Pol ontving een Certificaat van geen bezwaar. ## Dilemma Zulke gebeurtenissen blijven wel haken. In 1968/1969 had Van de Pol er alsnog behoefte aan zijn herinneringen op schrift te stellen. Daarbij maakte hij een voorbehoud: „Het wil –en kan– geen wetenschappelijk verantwoorde geschiedenis van het ANP in oorlogstijd zijn. Daarvoor mist de schrijver de bevoegdheid en –te dicht in het centrum van de gebeurtenissen gestaan hebbende– de mogelijkheid tot de noodzakelijke objectiviteit. Het kan wellicht een bron zijn voor historici, die eruit willen putten.” Verwijten wilde hij niet maken: „Waarom natrappen na 25 jaar van vergetelheid”? Zijn zoon voegt eraan toe: „Dit boekje is het verhaal van een kapitein die moeite had met de beslissing om zijn schip, het ANP, te verlaten, toen het zonk als gevolg van de Duitse bezetting. Het is geen verhaal van heldhaftigheid, maar van strijd en moeilijke beslissingen over tegenstrijdige belangen.” Dat was voor velen een dilemma: Hoelang blijf je op je post? Maak je dan vuile handen? Maar als je weggaat, wie neemt dan je plaats in en wordt het dan niet veel erger? „Dan knaagt het geweten”, noteerde ANP-directeur Van de Pol later. „Ik heb er wat mee geworsteld, maar werd ten slotte ook bevrijd uit mijn benauwdheid. Hoeveel anderen bleven erin verstikt tot het einde van de oorlog? Er zijn collega’s geweest die eraan te gronde gingen. Ik gedenk ze met eerbied.” Over zijn werk schreef Van de Pol: „Kon ik niet verhinderen dat de nieuwsdiensten voortaan in ’s vijands geest werden geleid, toch verzette ik mij, waar ik daartoe de gelegenheid kreeg.” Zoon Frank voorzag de herinneringen van zijn vader van annotatie en voegde er getuigenissen aan toe uit ”Collectie 260 H. H. J. van de Pol” in het Nationaal Archief in Den Haag. „Ik ben bereid (...) te verklaren, dat je houding tegenover de joden schitterend is geweest”, schreef Van de Pols vroegere werkgever. ## Bijbellezer Van de Pol is driemaal getrouwd, tweemaal gescheiden. Hij begon als calvinist, maar werd geleidelijk meer vrijzinnig, uiteindelijk remonstrant. Hij zei in zijn leven veel steun gehad te hebben aan de Bijbel. „Die heb ik als kind vele, vele malen gelezen en herlezen en nog gaat er geen dag voorbij dat ik het boek niet ter hand neem. Ik heb er mijn linkeroog en mijn linkeroor mee bedorven, toen ik jong was, want ik had het boek op mijn slaapkamertje verborgen, een klein bijbeltje gedrukt op dat dunne papier en in kleine letter. Ik moest mijn hoofd altijd dichtbij de kaarsvlam houden om de tekst te kunnen volgen. Als kind moest ik ook veel psalmen en gezangen en bijbelteksten uit mijn hoofd leren.” Over zijn 25 ANP-jaren: „Ik meen het oprecht, als ik zeg: ik geloof niet in eigen verdienste, ik geloof, dat het ons alles geschonken wordt, onverdiend. Het is alles genade en genade alleen, als we dit woord verstaan.” _Het ANP in oorlogstijd (en daarvoor en daarna). Persoonlijke herinneringen van Herman van de Pol, Herman H. J. van de Pol; uitg. Perduco communicatie; 178 blz.; € 16,95_ :::kader 1:::

Kiezen tussen erg en erger

Binnenland

RD.nl in uw mailbox?