Stel: volgende week vergaderen de Europese ministers over belangrijke voorstellen. De minister van Buitenlandse Zaken wil alvast weten wat de andere lidstaten vinden. Vanuit sommige hoofdsteden zijn de geluiden nog vaag.

„Dan is het je vak als diplomaat om je contacten te benaderen en uit te vinden welk standpunt er volgende week wordt ingenomen”, zegt Ed Kronenburg. Tientallen jaren werkte hij als diplomaat en ambassadeur voor het ministerie van Buitenlandse Zaken. Bij de NAVO was hij de rechterhand van topman Jaap de Hoop Scheffer, om daarna te worden weggeroepen om grootmeester van koningin Beatrix te worden.

De rode draad in het werk van een diplomaat zijn persoonlijke contacten, zegt Kronenburg. „Als je iemand belt op een ministerie in het land waar jij gevestigd bent, moet hij weten wie je bent. Dat bepaalt of hij je vertelt welk standpunt zijn regering inneemt. Zonder vertrouwensbasis deelt hij echt geen vertrouwelijke informatie.”

Om iemand te leren kennen, is contact nodig. „Dat gaat niet via de telefoon of een scherm. Daarvoor moet je elkaar werkelijk hebben ontmoet.”

Al maandenlang worden betrekkingen tussen landen bemoeilijkt door corona. De onderhandelingen over de brexit vonden in het begin plaats aan een tafel in Brussel. Daarna stapte men over op Zoom-conferenties, om uiteindelijk toch weer deels aan een grote tafel terug te keren. Ook EU-toppen tussen premiers en presidenten verliepen veelal via video.

Technisch werkt dit voorlopig prima, zegt Kronenburg, maar het mag niet te lang duren. „Je leert geen nieuwe mensen meer kennen. Op termijn zal je informatiepositie daaronder lijden. Daardoor kun je je eigen standpunt niet over het voetlicht brengen. Dat geeft weer meer risico op misverstanden. Kortom, dit haalt allemaal de kern uit ons werk. Daarom mag die crisis niet te lang duren.”

„Diplomatie gaat over vertrouwen”, zegt de deskundige Hans Binnendijk vanuit Washington. Als baby emigreerde hij in 1947 vanuit Nederland naar de Verenigde Staten. Daar besteedde hij een groot deel van zijn leven aan de buitenlandse betrekkingen, onder meer als lid van de Nationale Veiligheidsraad in het Witte Huis. „Vertrouwen bouw je door persoonlijk contact. Gesprekken tussen ambassadeurs zijn een traditioneel element van de diplomatie. Als dat niet langer mogelijk is, teer je in.”

Gedrag

Binnendijk ziet dat de Verenigde Staten wereldwijd tijdens de pandemie aan invloed hebben verloren. „Voor diplomaten is dat natuurlijk een verliespost. Deels komt dat misschien door corona. Dat valt echter lastig vast te stellen. Voor een ander deel komt het door slecht gedrag van onze president. Persoonlijk kijk ik daarom uit naar de komst van een nieuwe regering. Die zal door de NAVO-partners in Europa worden verwelkomd. Ik denk dat er kansen zijn voor een nieuwe strategie voor de NAVO. Daarin zal ook aandacht worden gegeven aan de dreiging van pandemieën. In die zin heeft corona invloed op de inhoud van de diplomatie. Er is een nieuw thema bij gekomen.”

De Amerikaanse deskundige ziet dat China zich het afgelopen jaar opdringerig heeft opgesteld. „Enerzijds was dit het land waar de epidemie vandaan kwam. Heel snel gingen de zaken over het vaccin tegen corona. Het was niet bereid langer mee te doen in gesprekken over mensenrechten. De samenwerking met Rusland is toegenomen. Dat geeft allemaal spanning.”

De nieuwe Amerikaanse president, Joe Biden, zal graag samen met Europa optreden richting China. Binnendijk: „Daarom is het jammer dat de EU eind vorig jaar een investeringsovereenkomst heeft gesloten zonder de VS te consulteren. Dat heeft alles te maken met de agenda van strategische autonomie van mensen als de Franse president Macron. Niet dat de Amerikaanse regering de afgelopen jaren trouwens wel bereid was tot afstemming met Europa, maar we hopen dat dit snel verandert.”

Verschraald

Volgens Kronenburg is het niet overdreven te zeggen dat niets minder dan de hele diplomatie is veranderd. De grote zaken lopen wel door en komen aan de orde. Maar kleine dingen blijven liggen. „Zaken die je vroeger even tussen neus en lippen door aan de orde stelde, kun je nu moeilijk bespreken. Wat dat betreft is het werk behoorlijk verschraald.”

Kronenburg verwijst ook naar het debat over het Europese coronaherstelfonds, die een groot deel van vorig jaar heeft gespeeld. „Diplomaten en ministers hebben dat gesprek via een scherm gevoerd. Dat betekent dat er geen één-op-één-contact mogelijk is. In een echte vergadering tik je even iemand op de schouder en loop je er nog eens uit. Maar dat kan hier niet. Dat kan problemen geven.”

Binnendijk denkt dat contacten op afstand nooit kunnen voorzien in de informele momenten voor en na de vergadering. „Niet zelden worden daar de echte deals gesloten. Ook in de marge van een grote meeting kun je met iemand even apart gaan zitten. Technisch gesproken kan dat met Zoom en Teams misschien wel, maar dat is dan veel lastiger.”

Tijdens een videovergadering over het herstelfonds opperde de Nederlandse minister Hoekstra (Financiën) eens te onderzoeken waarom sommige landen wel financiële buffers hebben en andere niet. Dat leidde tot een diplomatieke rel.

Kronenburg: „Normaal gesproken zou hij dat misschien niet eens tijdens de vergadering hebben gezegd, maar in de marge. Maar dat kan nu niet. Als zoiets verkeerd valt, heb je nu minder mogelijkheden om dat in de wandelgangen toe te lichten en te bespreken. En natuurlijk, er wordt heus wel door medewerkers achteraan gebeld, maar het viel slecht. Daarom vragen schermvergaderingen extra veel voorbereiding en ook telefoonwerk achteraf.”

Handelsmissie

Een andere beperking is dat diplomaten moeilijk de hoofdstad uit kunnen. „Een ambassadeur wil weleens een project bekijken. Dat heb ik ook vaak gedaan. Dat kan nu niet. Hooguit vanuit huis via een verbinding.”

Als ambassadeur in Parijs en Peking ontving Kronenburg meermalen handelsmissies om markten te verkennen. „Een deel daarvan gaat nu digitaal door. Dat is mooi. Je kunt ook wel dingen opvolgen. Maar het is natuurlijk niet hetzelfde; eigenlijk gewoon surrogaat.”

Tegelijk brengt corona meer werk met zich mee. Zoals bijvoorbeeld overleg over de lockdown. „Als Den Haag maatregelen neemt, hoop je dat buurlanden er net zo in staan. Anders wordt de handhaving moeilijk. Daarvoor is Europees overleg belangrijk.”

Als de crisis lang duurt, zal de diplomatie „wat mechanischer” worden, schat Kronenburg. „En als de diplomatie iets niet is, is het mechanisch. Dit haalt de kern uit het werk.”

Hij ziet wel een lichtpuntje voor de ambassades. „Die winnen aan belang. Zij vullen deels de leemte die is ontstaan door het uitvallen van directe contacten door bezoeken uit Nederland.”

Reizen

Een ander pluspunt is de tijdsbesparing. Diplomaten en ministers zijn veel van hun werktijd onderweg, wat nu niet hoeft. „Het scheelt zonder meer veel tijd. Er is minder file en minder CO2-uitstoot. Dat is uitermate praktisch. Ik vermoed dat een deel van het diplomatieke overleg daarom blijvend via technische kanalen zal plaatsvinden en dat er dus minder gereisd zal worden.”

Ook Binnendijk zit voordelen. „Het gebruik van die nieuwe techniek is positief. In tijd van crisis kan de NAVO hierdoor heel snel vergaderen en besluiten nemen, zonder dat alle ministers naar Brussel moeten komen. Alleen al de wetenschap dat dit mogelijk is, kan helpen om de Russen af te schrikken.”

Hij vermoedt dat deze nieuwe instrumenten in de toekomst meer zullen worden gebruikt. „Er zal vaker een videoconferentie zijn. Maar vergeet niet dat je voor een goede discussie via Zoom of Teams discipline nodig hebt. Het reizen zal ook niet minder worden. Als ik mensen vraag wat ze het eerste gaan doen als corona voorbij is, dan hoor ik toch vaak dat men wil reizen.”