Onze economie wordt heftig geschud. De kritiek op het kapitalisme zwelt zwaar aan. De grenzen van de economische groei en de zwarte kanten daaraan, zoals klimaatverandering en sociale ongelijkheid, vragen nadrukkelijk om andere antwoorden. Churchill merkte ooit op: „De inherente verdorvenheid van het kapitalisme ligt in het oneerlijk verdelen van zegeningen. De inherente deugdzaamheid van het socialisme is het eerlijk verdelen van rampspoed.”

Al die problemen in dit jaar tonen duidelijk aan wat men een VUCA-wereld noemt. VUCA is een Engelse afkorting voor: Volatility, Uncertainty, Complexity en Ambiguity, vier kenmerken van een steeds bozere buitenwereld, die we steeds minder begrijpen. Het is een wereld die een oncontroleerbare omgeving is vol van vluchtigheid, onzekerheid, complexiteit en dubbelzinnigheid.

De vluchtigheid verwijst naar de onvoorspelbaarheid en snelheid van veranderingen in samenleving, markt en wereld. De onzekerheid is er door het niet weten wat er nog staat te gebeuren. De complexiteit wijst erop dat we niet meer eenduidig de zaken kunnen begrijpen en aanpakken; de overzichtelijkheid van het bestaan ontbreekt. Daarnaast lopen oorzaak en gevolg op dubbelzinnige wijze door elkaar heen.

We kunnen niet zomaar meer vertrouwen op de informatie die we krijgen, met nepnieuws en ”deepfakes”. Bij die laatste maakt kunstmatige intelligentie nieuwe teksten, beelden en video’s. Ze komen bedrieglijk echt over, maar zijn nep. De toepassing kan meningen manipuleren, mensen chanteren of reputatieschade toebrengen. We betreden een onlinetijdperk waarin we onze ogen en oren niet kunnen vertrouwen.

De coronacrisis zorgt ook voor veel wisselvalligheid. Internationale en lokale verhoudingen blijken kwetsbaar en erg complex. Er is een groeiend maatschappelijk verzet tegen de corona-aanpak en de dreiging van het wel of niet ”sociaal verplicht” vaccineren. Complottheorieën over vaccins buitelen over elkaar heen. Te midden van de euforie over de nieuwe vaccins duikt deze week het bericht op dat het coronavirus muteert en de nieuwe variant nog besmettelijker is. Nog meer onzekerheid.

Al deze grote maatschappelijke problemen met onzekerheden en bedreigingen vragen leiderschap van ons allen, wie we ook zijn. Wie aan zichzelf of anderen leiding geeft, vraagt zich af hoe perspectief te houden, en hoe we ons aan de veranderende wereld constructief moeten aanpassen. We moeten veranderen om dezelfde te blijven. Het zal daarbij te allen tijde blijven draaien om de innerlijke kracht van relaties tussen mensen en het bij elkaar naar boven halen waar we goed in zijn! Het helpt ons via de kracht van verbeelding door verhalen en belevenissen te delen en zo samen een lerende houding te stimuleren en constructief samen te werken.

Daarbij mogen we regelmatig in de spiegel kijken. Gabriel Anthonio publiceerde hier onlangs een boek over: ”De Vorstenspiegel”. Een vorstenspiegel is een literair werk dat aan een vorst waarden en normen voorspiegelt om goed te regeren. Anthonio bespreekt deze morele kant van leiderschap aan de hand van de zeven deugden: wijsheid, rechtvaardigheid, moed, matigheid, geloof, hoop en liefde. Kijken in deze spiegel van deugden is het begin van wijsheid en het einde van de meeste illusies.

Vanuit deze deugden kunnen we dan andere woorden geven aan VUCA. Het gaat dan om samenwerken met Vision (Visie), Understanding (de context begrijpen), Clarity (Helderheid verschaffen) en Agility (flexibiliteit inbouwen). Bovenal mogen wij ons als christenen realiseren dat we in deze wereld geen strijd hebben tegen vlees en bloed, maar tegen de boze machten in de lucht, schrijft Paulus. Jezus is onze vorstenspiegel. Hij is Overwinnaar en daarom mogen we ons troosten in Hem, de Zon der gerechtigheid, Die ons heeft bezocht met de opgang vanuit de Hoogte. Vrijdag herdenken we dat Hij het Vleesgeworden Woord is en in onze VUCA-wereld wilde geboren worden. Daarom is alle hoop op Hem! Gezegend kerstfeest, ook in 2020.

De auteur werkt bij de CHE en Nyenrode Business Universiteit.