Marleen Smink, specialist ouderengeneeskunde bij het christelijke woon-zorgcentrum Neboplus in Barneveld, legt uit waarom de gevolgen van een val groot kunnen zijn. „Ouderen hebben daarna vaak meer hulp nodig in hun dagelijks leven. Ze kunnen bijvoorbeeld niet meer zonder hulpmiddel lopen of worden afhankelijk van een rolstoel. Dat vraagt veel aanpassingsvermogen. Ook zien we psychische effecten zoals stemmingswisselingen, somberheid en angst. Sommige mensen gaan na een val het lopen vermijden omdat ze bang zijn voor herhaling. Dat kan weer leiden tot een sociaal isolement, plus het gegeven dat ze daardoor minder fit en mobiel worden. De kans bestaat dat ze daardoor in een vicieuze cirkel terechtkomen.

Valpartijen hebben ook veel impact op de zorg. Hoe zit dat?

„Ouderen moeten na een val vaak met spoed worden opgenomen in het ziekenhuis. Bijvoorbeeld vanwege een botbreuk, een wond of een hersenbloeding. Niet zelden kan diegene niet rechtstreeks vanuit het ziekenhuis weer naar huis. Er moet dan gezocht worden naar een plekje voor revalidatie of langdurige zorg. Dat geeft lange ziekenhuisopnames, omdat zulke plekjes vaak niet acuut beschikbaar zijn. Daardoor liggen ziekenhuizen soms overvol. Ook de nazorg, denk bijvoorbeeld aan revalidatie, is intensief.”

Het letsel wordt ook ernstiger. Is er in dat opzicht verschil tussen bijvoorbeeld een gebroken heup en een hoofdwond?

„Beide kunnen ernstig zijn. Bij een val met een heupfractuur als gevolg is vaak een operatie noodzakelijk. Voor een kwetsbare oudere zijn een narcose en een operatie zeer ingrijpende gebeurtenissen. Het is de vraag of diegene hier nadien weer van herstelt. De revalidatie na een heupfractuur is al pittig voor een gezonde volwassene. Voor een kwetsbare oudere is het nog veel moeilijker. Soms lukt het om weer het oude niveau te komen, maar vaak ook niet. Dan komt iemand bijvoorbeeld in een rolstoel terecht, of zelfs op bed. Ouderen kunnen ook aan de gevolgen van een heupfractuur overlijden.

Bij een hoofdwond is het van belang of iemand bloedverdunners gebruikt. Zo ja, dan is de kans op een hersenbloeding een stuk groter. Een hersenbloeding veroorzaakt vrijwel altijd hersenschade. Een grote hersenbloeding kan bij ouderen dodelijk zijn. Dus ook een hoofdwond kan ernstig aflopen. We zien echter ook heel geregeld dat een hoofdwond alleen uitwendig is. In dat geval herstellen mensen vaak volledig.”

Klopt het dat de ene oudere meer risico loopt op een val dan de andere?

„In zekere zin wel. Iemand met een goede lichamelijke conditie heeft minder kans op vallen dan iemand die sterk verzwakt is. Ook maakt het veel uit hoe goed de motorische aansturing vanuit de hersenen is. Die is bij iemand met bijvoorbeeld dementie, de ziekte van Parkinson of na een beroerte, slechter dan bij iemand die deze ziekten niet heeft. Sommige mensen hebben als gevolg van hun ouderdom slechter functionerende evenwichtsorganen. Zij hebben meer kans om te vallen bij een onverwachte beweging, of wanneer ze tijdens het lopen ook nog iets anders proberen te doen, zoals met iemand praten of naar iemand zwaaien.”

Bepaalde medicijnen kunnen het risico op vallen vergroten. Welke zijn dat?

„Dat zijn bijvoorbeeld bloeddrukverlagende middelen. Wie die gebruikt, doet er goed aan geregeld de bloeddruk te laten meten. Een te lage bloeddruk kan duizeligheid geven en tot een val leiden. Ook rustgevende medicatie, zoals benzodiazepines, geeft een verhoogd risico op vallen. Net als veel andere psychiatrische medicijnen en sterke pijnstillers. Als het kan, is het goed om deze middelen in overleg met de arts af te bouwen. Maar soms is dit niet mogelijk.”

De meeste valpartijen doen zich in en om het huis voor. Wat kun je als oudere zelf doen om het risico op vallen te verminderen?

„Allereerst is het goed om na te gaan in hoeverre het verstandig is om je woning anders in te richten. Liggen er kleden of tapijt op de grond waarover je zou kunnen struikelen? Ook is het zaak om zo min mogelijk drempels in huis te hebben. Daarnaast kunnen beugels in de badkamer of bij de trap aan te raden zijn, zodat je je goed kunt vasthouden. Ook een douchestoel en een antislipmat in de badkamer kunnen valpartijen voorkomen. Sommige mensen dragen ’s nachts sokken omdat ze koude voeten hebben. In dat geval is het verstandig om voor antislipsokken te kiezen. Verder is het belangrijk in beweging te blijven. Wanneer het lopen moeizamer gaat, is het goed tijdig hulpmiddelen te gaan gebruiken, bijvoorbeeld een rollator, om zo op een veilige manier toch fit en mobiel te kunnen blijven.”

Welke preventiemaatregelen neemt Neboplus tegen vallen?

„Bij de opname van een nieuwe bewoner brengen we zijn of haar valrisico in kaart: Hoe loopt iemand? Gebruikt de meneer of mevrouw al een hulpmiddel bij het lopen? Is iemand al eens gevallen? Als er een verhoogd risico op vallen is, of twijfel daarover, doen we een multidisciplinaire valanalyse. Daarbij schakelen we altijd de fysiotherapeut en de podotherapeut in. Zo wordt er gekeken of er een hulpmiddel moet worden ingezet, of iemand oefeningen moet gaan doen en of het schoeisel moet worden aangepast. Wat dat laatste betreft: vorig jaar was er in ons verpleeghuis een aantal meldingen van een val door niet goed zittende schoenen. Een podotherapeut heeft daarom al onze zorgmedewerkers geschoold over veilig schoeisel. Ook voor ouderen die thuis wonen, zijn goede, stevige schoenen met een stroeve zool belangrijk.

Verder is door het hele pand, op alle gangen en in de gezamenlijke woonkamers, gezorgd voor geschikte verlichting. Vooral ouderen met dementie zien vaak minder contrast, waardoor heldere verlichting erg belangrijk is om vallen te voorkomen. Ook hebben we de mogelijkheid een sensor aan te zetten in het appartement van de bewoner, als hij of zij dat prettig vindt. Het betekent dat de zorg een seintje krijgt als de bewoner uit bed komt en kan gaan kijken of er hulp nodig is. We doen natuurlijk ook veel aan beweging, zowel in groepsverband als individueel. Al is lopen moeilijk, fietsen lukt vaak nog wel met een duofiets. We hebben veel vrijwilligers en ook naasten die graag op pad gaan met bewoners.”

Christien heet in werkelijkheid anders.