De term ”gevallen leider” is feitelijk niet erg verhelderend. Die roept het beeld op van iemand die over zijn schoenveters struikelt. Maar er is vaak geen sprake van een oeps-momentje. De leiders die in het nieuws komen omdat ze gevallen zijn, blijken achteraf meestal een langdurig patroon van bewust zondig en destructief gedrag te hebben getoond, of liever gezegd, te hebben verborgen. Dit kan dan gaan om zaken als pesten, manipulatie en machtsmisbruik, seksueel misbruik en immoraliteit, zelfverheerlijking en egoïsme, geldzucht en financiële malversaties, feiten verdraaien of achterhouden, intimidatie en agressie.

We moeten dus goed onderscheid maken tussen leiders die zwakheden hebben zoals iedereen en leiders die geen integriteit hebben, maar wier (verborgen) levenswandel haaks staat op hun woorden. De Bijbel noemt zulke leiders „wolven” die de kudde verslinden.

Verbergen onder vroomheid

Deze zondige patronen worden bewust gemaskeerd met uiterlijke vroomheid en charisma. Als de zonden van een leider openbaar worden, hoor je dan ook vaak reacties van ongeloof. „Hij hield zulke diepgaande en ontroerende preken, het kan niet waar zijn dat hij meisjes misbruikte.” Niet zelden volgt daarna het leggen van de schuld bij slachtoffers, in een wanhopige poging om onze helden te verdedigen. Maar als we echt geloven in de ernst van de zonde en dat mensen geneigd zijn tot alle kwaad, dan kunnen we ook geloven dat mensen die zich overgeven aan de zonde verschrikkelijke dingen kunnen doen, én dat ze slecht genoeg zijn om hun zonden te verbergen onder een laag vroomheid. Juist voor reformatorische christenen zou dit geen verrassing moeten zijn.

Dat die zonde tevens onze menselijke systemen doortrekt, zou ons ook niet moeten verbazen. ”Het systeem”, of de manier waarop organisaties gestructureerd zijn, zorgt er doorgaans voor dat personen die zichzelf het duidelijkst profileren, die vlot kunnen praten en de juiste connecties hebben aan de top komen, en de nederige mensen, die soms veel geschikter zijn, onderop blijven. Verder zijn organisatorische structuren doorgaans gericht op het beschermen van de macht. Hiërarchie en financiële afhankelijkheid houden mensen op hun plaats. En psychologische processen, zoals loyaliteit aan de leider of de groep, angst om buiten de groep te vallen of leiders het voordeel van de twijfel geven, vormen een drempel om leiders te confronteren met hun gedrag. De macht die leiders daardoor krijgen, is een sterke drug die het zicht op de werkelijkheid kan vervormen.

Naast destructieve mensen die bewust leiderschapsposities zoeken om zichzelf ten koste van anderen te bevoordelen, zijn er dus ook mensen met een zwak zelfbeeld of verborgen zonden. Zij kunnen eenvoudig gecorrumpeerd worden door de macht en mogelijkheden tot zonde die het systeem biedt. In beide gevallen beschermt het systeem doorgaans de leider ten koste van de slachtoffers.

Christelijke principes

Deze wereldse systemen, die ook in kerken en christelijke organisaties gemeengoed zijn, worden niet bewust zo gemaakt. Het is ‘natuurlijk’ voor zondige mensen om structuren te vormen die onrecht en zonde faciliteren. Het gaat vanzelf, tenzij je heel bewust probeert om op een meer ‘christelijke’ manier vorm te geven aan je organisatie of kerk. De realiteit is echter vaak dat onder christenen deze structuren nog eens versterkt worden door het oneigenlijk toepassen van (op zich goede) christelijke principes, zoals vergeving en genade, respect voor autoriteit, afkeer van roddelen of het willen beschermen van de geloofwaardigheid van het Evangelie.

Hoe voorkom je dat ‘wolven’ infiltreren, slachtoffers maken en de naam van Christus onteren? Het begin bij selectie. We moeten leiders niet in de eerste plaats selecteren op hun gaven en talenten, maar op wie ze zijn. Eerlijkheid, nederigheid, bewezen dienstbaarheid en de bereidheid tot zelfopoffering, dat zijn onmisbare kwaliteiten van een goede leider. Ga daarbij niet alleen af op wat iemand over zichzelf zegt, maar vraag de mening van mensen die met en onder hem gewerkt hebben. En check altijd of iemand een strafblad heeft. Er zijn bijvoorbeeld predikanten en zendelingen actief die in het verleden voor zedenzaken zijn aangeklaagd of veroordeeld.

Macht verdelen

Het tweede middel is om bewust structuren te vormen die de macht verdelen en controleren en waarin leiders verantwoording moeten afleggen voor hun handelen. Daarbij is het heel belangrijk dat iedereen binnen de organisatie of kerk vrij kan spreken en serieus genomen wordt. Ook mensen die nieuw zijn (die zien dingen vaak het scherpst), vrouwen (die intuïtief vaak sterker zijn) en kinderen en andere kwetsbare personen die vaak het slachtoffer worden van de ‘wolven’. Neem waarschuwingen of verdachte zaken altijd serieus, en aarzel niet te handelen als dit nodig is, ook als dit veel kost. Elke wolf heeft zijn ”enablers”, mensen die hem actief beschermen, of die het gewoon te lastig vinden om actie te ondernemen. Zij zullen hier verantwoording voor moeten afleggen aan de Goede Herder. Wees niet een van hen.

De auteur is missioloog.