De regeringsleiders wisten met wat aanvullende afspraken Polen en Hongarije zover te krijgen hun verzet op te geven. Daarmee trokken ze ook hun veto tegen de EU-meerjarenbegroting en het coronaherstelfonds in. Aan de drie voorwaarden die Nederland stelde aan het compromis, is volgens Rutte voldaan.

De rechtstaatstoets is een nieuw instrument waarmee de Europese Commissie lidstaten die de rechtstaat schenden financieel kan treffen. Brussel kan landen op hun EU-subsidies korten als de rechtstaat er zo beroerd aan toe is dat het geld niet goed terechtkomt. Hoe dat in de praktijk gaat werken is afwachten.

De Europese Commissie hoeft niet te wachten met de rechtstaattoets in stelling brengen tot de Europese rechter zich daarover heeft uitgesproken, stelt Rutte tevreden vast. En er is een meevaller voor de Europese belastingbetaler. De commissie blijkt zelfs in de tussentijd uitgekeerde subsidies te kunnen terugvorderen als er inderdaad iets niet in de haak is.

Hongarije en Polen vierden de aanvullende afspraken als een overwinning, omdat die de gewraakte rechtstaattoets zouden insnoeren. Maar dat kan helemaal niet, stelt Rutte. De raad van regeringsleiders is „natuurlijk een machtig interessant orgaan”, maar hun afspraken zijn niet bindend. En een verordening zoals de rechtstaattoets wel.

Omdat een gang naar de Europese rechter zomaar anderhalf jaar kan duren, vrezen critici van Hongarije en Polen dat Brussel nog lange tijd niet tegen hen zou kunnen optreden. Voor de Hongaarse premier Viktor Orbán bijvoorbeeld de gevolgen zou ondervinden, zou hij al herkozen kunnen zijn.

Rutte zou daarom graag zien dat het Europees Hof de zaak met spoed behandelt. „Omdat je gewoon duidelijkheid wilt. Dat zou echt voordelen hebben.”