Het boek is oorspronkelijk geschreven door Johannes Polyander (1568-1646). Hij was predikant van de Waalse Kerk te Dordrecht, hoogleraar in de theologie te Leiden, afgevaardigde naar de Dordtse synode en revisor van het Nieuwe Testament.

Het geschrift ”Schijnbaar tegenstrijdige Schriftplaatsen verklaard” verscheen voor het eerst in 1599 in het Frans en kwam in 1621 in een Nederlandse vertaling op de markt. Aan het einde van de negentiende eeuw werd het heruitgegeven door het Gereformeerd Tractaatgenootschap Filippus. Uitgeverij Den Hertog liet van deze uitgave in 1979 een fotografische herdruk het licht zien. Daarna volgden nog twee herdrukken: in 1980 en 1988.

Wollige kanseltaal

De onlangs verschenen uitgave is helemaal hertaald door Ed Kooijmans, oud-leraar Nederlands aan het Van Lodenstein College te Amersfoort. Hij schreef eerder ”De Wittenbergse nachtegaal”, over de liederen die Luther dichtte, en ”Luther in beeld”, korte stukjes tekst uit de werken van de kerkhervormer.

Uitgeverij Den Hertog vroeg Kooijmans, die in Barneveld woont en kerkelijk behoort tot de Gereformeerde Gemeenten in Nederland, om het geschrift van Polyander te hertalen. „Dat was beslist nodig”, zegt hij. „De hertaling van 1899 is niet meer geschikt voor nu. Het taalgebruik kan worden getypeerd als wollige kanseltaal. In de heruitgave is de stijl nu soberder geworden, zijn lange zinnen gesplitst en moeilijke woorden vervangen.”

Er is nog iets. „De hertaler had voor nogal wat toevoegingen in de tekst gezorgd. Hij had bijvoorbeeld een voorbeeld uitgebreid met een ander voorbeeld. De intentie was wel goed, maar het waren niet de woorden van Polyander.”

Gotische letters

De neerlandicus laat het werk uit 1621 zien, waaruit hij de hertaling gemaakt heeft. De tekst is gedrukt in gotische letters. „Het was gemakkelijker dan de oude Duitse teksten voor het Lutherboek”, zegt Kooijmans met een glimlach. Hij heeft ongeveer twee jaar, met tussenpozen, aan zijn hertaling gewerkt.

Het resultaat is een boek met 349 pagina’s, ongeveer 80 minder dan in de vorige uitgave. Het is verdeeld in 122 hoofdstukken.

Elk hoofdstuk behandelt twee Bijbelteksten die elkaar op het eerste gezicht lijken tegen te spreken. Zo komen in het zevende hoofdstuk Genesis 22:1 („En het geschiedde na deze dingen, dat God Abraham verzocht”) en Jakobus 1:13b („God verzoekt niemand”) ter sprake.

Het is Kooijmans opgevallen dat een aantal hoofdstukken over hetzelfde onderwerp gaat, al betreft het dan telkens weer andere teksten. Meerdere keren komen onder andere het gebed, de uitverkiezing, straf en oordeel, rechtvaardiging, prediking en roeping, zending en heiligmaking aan de orde.

Kooijmans: „In hoofdstuk 10 gaat het over de Heere, Die farao’s hart verstokt en de farao die zelf zijn hart verzwaart. De vraag is of God verantwoordelijk is of de mens zelf.”

Vrouw

De meer actuele kwesties, zoals seksualiteit, komen meestal niet aan de orde. Een van de uitzonderingen is de positie van de vrouw. Het gaat daarbij over de teksten in 1 Korinthe 11:5a („Maar een iegelijke vrouw, die bidt of profeteert met ongedekten hoofde, onteert haar eigen hoofd”) en 1 Korinthe 14:34a („Dat uw vrouwen in de gemeenten zwijgen”). Kooijmans merkt hierover op dat Polyander erop tegen was dat de vrouw het woord zou voeren tijdens de kerkdiensten, omdat ze onderdanig moest zijn aan de man. Maar het stond haar vrij om te spreken in particuliere gezelschappen.

Kooijmans: „Het boek van Polyander is in de eerste plaats niet stichtelijk bedoeld. Het biedt de geïnteresseerde lezer echter, in de lijn van de reformatoren, tal van kernachtig geformuleerde passages inzake de gereformeerde leer.”