Het echtpaar met wie ik een groot deel van de rit knie aan knie zit, doet de Noord-Koreaanse gastvrijheid waarop we de afgelopen dagen zijn getrakteerd, nog eens dunnetjes over. Het ene glas whisky na het andere wordt me aangeboden, en uit de grote verzameling tassen verschijnt een overcomplete maaltijd die ik -of ik nu wil of niet- met hen móét delen.

Maar een goed gesprek? Dat is lastig. Niet vanwege de taal - de man spreekt prima Engels. Maar de inhoud laat te wensen over. „Geen vrijheid van godsdienst in ons land, mijnheer? Onzin, u hebt in Pyongyang de kerken voor het uitzoeken.” En meer van dat soort informatie met een hoog VVV-gehalte vult de ruimte van onze coupé.

Vanwege de vele Noord-Koreanen die op de trein zijn gestapt, zou je denken dat burgers in dit land kunnen gaan waar ze willen. De realiteit is anders. Wie zijn stad of dorp uit wil, dient bij de politie een speciale reisvergunning te halen - zonder dat krijg je geen bus- of treinkaartje in handen. Op het blauwgekleurde papiertje staan je naam vermeld en de reden van je reis, de bestemming en duur van het verblijf. Wie toch probeert zonder zo’n vergunning te reizen, riskeert vijftien dagen werkkamp.

Treinstations en busstations lijken meer op zwaar vergrendelde burchten dan op locaties waar de (buiten)wereld je toelacht. Ze worden zwaar bewaakt door militairen of politie, die iedere potentiële reiziger controleren op zijn of haar identiteitsbewijs, vergunning en ticket.

Zodra iemand ergens is uitgestapt en het station verlaat, blíjft hij onder de knoet van de staat. Hij moet zich dan melden bij de ”inminbanjang”, het hoofd van een zogenaamde ”volksgroep” (inminban), een aantal families in een wijk, flatgebouw of dorp die gezamenlijk werk verrichten op het land, aan de weg of in de fabriek. Het belangrijkste doel van de inminban is de totale controle die de staat op die manier heeft op de bevolking, waarbij de inminbanjang een sleutelrol vervult.

Iedere reizende Koreaan die ergens verblijft, dient contact op te nemen met de inminbanjang van zijn gastheer en moet hem zijn identiteitskaart tonen, evenals de reden, duur en plaats van zijn verblijf doorgeven. Daarna is het afwachten of hij toestemming krijgt om te blijven.

Na een aantal uren rijden komt de Chinese grens in zicht, en dat betekent dit keer: opletten! Onze trein zal namelijk ook het station van Ryongchon passeren, en die plek is sinds 22 april van dit jaar geen onbekende meer. Op die dag vond daar een enorme explosie plaats waardoor een complete woonwijk werd weggevaagd. Terwijl de trein voorbij schuift, zien we een wijk met splinternieuwe wit-blauwe huizen: zou dat de plek des onheils zijn?

Naar aanleiding van die treinramp in Ryongchong heeft de Zuid-Koreaanse Noord-Korea-specialist dr. Nam Sung Wook, een analyse gepubliceerd over de staat van het Noord-Koreaanse spoor. Je kunt zijn artikel maar beter niet zittend in een Noord-Koreaanse trein lezen want daarna zit het een stuk minder lekker. Noord-Korea’s spoorlijnen -met een totale lengte van 5100 kilometer, en voor 80 procent geëlektrificeerd- zijn zwaar verwaarloosd vanwege gebrek aan materiaal en gereedschap. Ook de elektriciteitstoevoer is hoogst onbetrouwbaar. Vrijwel alle treinen, aldus Nam Sung Wook, rijden om die redenen met een slakkengangetje van 30 kilometer per uur (in plaats van met de normale 70 kilometer per uur).

Na Ryongchong is Sinuiju aan de beurt, de Noord-Koreaanse grensplaats. Hier is het twee uur wachten vanwege inspectie door de douane. Paspoorten worden ingenomen, koffers en tassen moeten open. Bij een van onze reisgenoten worden twee simpele speelgoedautootjes -made in Noord-Korea- uit de koffer geplukt. Waarom hij die mee naar huis wil nemen, willen de douaniers weten - ze schamen zich kennelijk voor de primitieve kwaliteit van het speelgoed. „Dit is geen exportproduct van ons land”, laten ze nog weten alvorens weer te vertrekken, overigens zonder de autootjes mee te nemen.

Buiten zien we de trein leeglopen. Groepen Noord-Koreaanse mannen, vrouwen en kinderen sjouwen met loodzware zakken over het perron. We zien jongens van tien, twaalf jaar, met gekromde ruggen, trillende benen en geconcentreerde blik richting uitgang snellen. De mensen zien er allemaal even armoedig en mager uit. Omdat er in de eigen streek waarschijnlijk voedseltekorten zijn, hebben ze voedsel ingekocht in Pyongyang.

Na twee uur stilstaan rijden we richting grens met China. Voordat we de grensrivier Yalu oversteken en de Chinese stad Dandong binnenrijden, houdt ook de Chinese douane ons nog twee uur vast. En terwijl documenten worden gecontroleerd, gaat een vrouwelijke arts in witte jas de coupés langs om een volautomatische koortsthermometer dicht bij ieders voorhoofd te houden. Wie lichte verhoging heeft, loopt grote kans mee te moeten, want dat zou wel eens op SARS kunnen duiden. Chinezen zijn de epidemie van begin vorig jaar duidelijk nog niet vergeten.

Zoals gezegd vormt de 800 kilometer lange Yalu-rivier de natuurlijke grens tussen China en Noord-Korea. Verder noordoostwaarts bevinden zich de oversteekplekken voor uitgehongerde Noord-Koreanen die met gevaar voor hun leven -aan weerszijden wordt intensief gepatrouilleerd- tijdelijk of definitief naar China vluchten. Hier, tussen Sinuiju en Dandong, lijkt zoiets onmogelijk. De werelden aan weerszijden van de rivier vormen een enorm contrast. In Dandong raast het verkeer door de straten, flatgebouwen rijzen er omhoog, en vanwege de knipperende neonreclame oogt de stad als een grote kermis. Een reusachtig beeld van Mao Zedong is de enige dissonant in een voor een westerling herkenbaar plaatje van een moderne stad. Aan de Noord-Koreaanse kant: een grauwe wereld van bouwvallige huisjes, lege straten, verval, modder en puin.

Bizar is het zicht op een brug die halverwege de rivier ophoudt. In 1950, tijdens de Korea-oorlog is hij door de Amerikanen gebombardeerd, de Noord-Koreanen hebben hem daarna tot halverwege de rivier ontmanteld. Aan Chinese zijde, dus op de andere helft van de rivier, staat de brug nog overeind. We zien enkele tientallen Chinezen op de brug staan, die met verrekijkers en telescopen naar de overkant turen.

Overigens is in werkelijkheid de grens hier niet zo zwart-wit als hij lijkt. In Dandong wonen namelijk veel etnische Koreanen die intensief handel drijven met hun volksgenoten in het buurland.

Dandong is naast belangrijke havenstad ook een toeristische attractie vanwege zijn ligging tegen Noord-Korea aan. Zo kun je je in het Yalu-park laten fotograferen, met de halve brug en het donkere Noord-Korea op de achtergrond. Een boottochtje over de Yalu is ook mogelijk, uiteraard tot halverwege de rivier, maar vandaar kun je de overkant uitstekend bespieden.

Noord-Korea als toeristische attractie. Het is en blijft een weerzinwekkende combinatie. Als toeristen die net zijn teruggekeerd uit dit verschrikkelijke land hebben we enig recht van spreken gekregen.

Dit is het zevende en laatste verhaal in een serie reisverslagen uit Noord-Korea. De eerdere artikelen zijn 18, 23 en 25 september en 1, 7 en 16 oktober verschenen.