Hij was dertien toen hij ervoor koos om van de muziek zijn vak te maken. Daarom besloot hij na de middelbare school piano te gaan studeren aan het Utrechts conservatorium. Een leven zonder dit instrument kan Van Veen (1969) zich nog altijd niet voorstellen. „De klank en de trillingen die je tijdens het spelen voelt, maken veel in mij los.”

Van Veens moeder was pianiste en gaf veel les. „Op een van mijn eerste foto’s zit ik achter een piano. Vaak lag ik als kind onder de vleugel te luisteren als mijn moeder speelde. Werken van Chopin en Schubert – ik kwam dan in een andere wereld terecht. Dit gebeurt nog steeds. Als ik achter een piano zit, ervaar ik rust en gaat er een andere wereld voor mij open. Die van de componist en zijn tijd.”

Gemiddeld levert Van Veen maandelijks een cd af. Kortgeleden kwam de door hem samengestelde 6-cd-box ”The Best of Minimal Piano Music” van het label Brilliant Classics op de markt. Met werk dat populair is bij het grote publiek. Van componisten als Adams, Einaudi, Glass, Ten Holt, Nyman, Pärt, Satie, Tiersen en Van Veen. De muziek is veelal melodieus en verstild. Al ontbreken snelle loopjes niet en wordt er af en toe stevig in de toetsen gegrepen. Vaak kabbelt de muziek voort en kent een stuk een open eind.

Lees ook

Liever liggend luisteren naar de ”Canto Ostinato”

Het leven van Van Veen is voornamelijk gevuld met minimal music, maar toch blijkt de pianist uit Pernis-Rotterdam niet eenkennig. Ook componisten als Beethoven, Schubert, Rachmaninoff en Gershwin prijken regelmatig op zijn menu.

En Bach?

„Bach is niet zomaar iemand, zijn composities zijn universeel. Onder andere de inventiviteit en meerstemmigheid in vrijwel alle klassieke muziek die na Bach werd geschreven, zijn op hem terug te voeren. Sterker nog, hedendaagse composities zijn pas goed te doorgronden als je vertrouwd bent met Bach. Daarom gaat er bij mij geen dag voorbij zonder dat er Bach heeft geklonken.”

U maakte de afgelopen vijftien jaar gemiddeld elke maand een cd. Hoe krijgt een mens dat voor elkaar?

„Door veel te studeren en volop te genieten van de muziek. In feite doe ik vrijwel alles zelf: het idee voor een cd bedenken, de opname en de verwerking daarvan, het cd-boekje opmaken. Overigens altijd in samenspraak met het cd-label Brilliant Classics.”

Wat kenmerkt minimal music?

„Deze muziek is meestal weinig complex en bestaat uit korte fragmenten die veelvuldig worden herhaald en uitgebreid. De ontwikkeling hiervan verloopt uiterst langzaam.”

Wat vraagt deze muziek van de speler?

„Creativiteit, want je krijgt letterlijk veel speelruimte. Als uitvoerder beschik je over een berg legosteentjes waarmee je naar eigen inzicht een stuk mag bouwen door onder meer de volgorde van de fragmenten te bepalen. Je kunt verder kiezen in hoeverre en hoe vaak je bepaalde delen herhaalt. Daarnaast valt er te variëren in tempo, hoog of laag op het klavier en hard of zacht spelen. Hierdoor zal een uitvoering van het populaire stuk ”Canto Ostinato” van de in 2012 overleden componist Simeon ten Holt nooit hetzelfde klinken. Minimal music is breekbaar, omdat het gereduceerd is tot een minimaal aantal noten. Eén fout kan een stuk al verprutsen. Zeker als zo’n noot lang moet blijven klinken.”

Geijkte paden zijn aan u niet besteed?

„Ik zoek graag naar wegen om nieuw publiek op een laagdrempelige manier met klassieke muziek in aanraking te brengen. Beleving is daarbij het sleutelwoord. Zo was ik van 2006 tot 2009 organisator van de Klassieke Muziekweek en regelde concerten in treinen en op NS-stations. Dit heeft geleid tot de piano’s die je op veel stations ziet staan en die je mag bespelen. De laatste tien jaar heb ik mij toegelegd op de zogeheten ligconcerten, waarbij concertgangers niet zittend, maar líggend luisteren. Op een matje dat ze zelf meegebrengen. De uitvoeringen vinden plaats in grote, leegstaande panden, zoals de Werkspoorkathedraal in Utrecht, gevangenissen en het voormalige zendgebouw in Radio Kootwijk. Ze worden steeds populairder. Kort voordat corona zijn intrede deed, gaf ik een concert waarvoor 1000 kaarten beschikbaar waren. Ik had er 70.000 kunnen slijten. Ongelofelijk toch?”

Wat is de meerwaarde van liggend luisteren?

„Je kunt je veel beter concentreren en komt gemakkelijker in de wereld van de muziek terecht. Zonder last te hebben van een buurman die vlak naast je zit en zorgt voor afleiding. Het gebeurt vrijwel nooit dat iemand in slaap valt. De voorpret verschilt met die van een doorsneeconcert. Voor een ligconcert moet je thuis al nadenken waarop je gaat liggen, of je een slaapzak meeneemt tegen de kou of kiest voor een dikke trui. Normaal gesproken zie ik bij concerten die ik zelf bezoek veel grijze haren. Met mijn 51 jaar voel ik mij tijdens mijn eigen optredens echter een oude man. Blijkbaar raak ik bij jong publiek een gevoelige snaar met de ligconcerten. Het gros van de luisteraars is namelijk tussen de 20 en de 30. Massaal individualiteit beleven is denk ik het geheim.”

Uw programma sluit aan bij dat jeugdige publiek?

„Ik speel voornamelijk minimal music. Werken van bijvoorbeeld Einaudi en Thiersen, die voor films zijn geschreven. Dat zorgt voor het feest van herkenning bij veel luisteraars, mensen die nauwelijks of geen klassieke concerten bezoeken. Via die vertrouwde klanken neem ik luisteraars mee naar de wereld van onbekendere componisten als Glass, Yiruma, Sakamoto en eigen werken. In de toekomst wil ik hun ook Bach, de voorloper van het minimalisme, laten horen.”

U schotelt mensen dus ook eigen composities voor?

„Regelmatig. Onder andere mijn preludes. Dan kies ik wel voor de kortere werken en niet voor een prelude die honderd pagina’s telt en een uur duurt. Overigens zijn de preludes met de nummers 40 en 60 voor orgel geschreven. Iemand als organist Aart Bergwerff speelt ze regelmatig en heeft me gevraagd nog een werk, nummer 80, voor zijn instrument te componeren. Componeren gaat in vlagen. Soms ligt het maanden stil en dan ineens gaan ideeën stromen en schrijf ik achter elkaar door. Dan laat ik letterlijk alles uit mijn handen vallen, want de muziek zit in mijn hoofd en móét eruit. Ik beperk mij in mijn muziek tot een aantal akkoorden of fragmenten en probeer die zo mooi en divers mogelijk neer te zetten. Vaak werk ik met kwarten en kwinten als toonafstanden, want dit zorgt voor openheid en ruimtelijkheid. Natuurlijk krijgen mensen niet alle werken die ik schrijf te horen. Wanneer een stuk geslaagd is? Om het te omschrijven zoals mijn theorieleraar Wim Witteman zei: iets werkt of het werkt niet.”

Hoe verklaart u de populariteit van minimal music?

„Minimal music is veel populairder dan pakweg twintig jaar geleden. Pas wreef ik mijn ogen uit toen ik ontdekte dat er maandelijks bijna 165.000 mensen naar mijn afspeellijst op Spotify luisteren. In deze tijd van steeds sneller gaande ontwikkelingen –onder andere qua automatisering– verlangen mensen naar eenvoud. De soberheid van minimal music sluit hierbij aan. In klassiek repertoire, neem werk van Chopin of Liszt, kan een tempo alle kanten opspringen. Minimal music kent daarentegen een doorgaande puls, waar rust van uitgaat. Minstens de helft van deze composities heeft een open eind, waardoor de muziek in je hoofd door blijft klinken. Minimal music brengt luisteraars rust en orde. Uit studies komt naar voren dat de patronen in deze composities ervoor zorgen dat je hersenen een stofje afgeven waardoor je je gelukkig voelt. Tevens creëert het ruimte in je hoofd waardoor je als luisteraar je eigen invulling aan een stuk kunt geven. Tot slot is minimal music vanuit de menselijke stem gedacht. Mensen kunnen de melodie dus nazingen en dat vinden ze plezierig.”

Jeroen van Veen

Pianist en componist Jeroen van Veen (1969) heeft zich toegelegd op het spelen en componeren van minimal music. Hij maakte bijna 200 cd’s en concerteert over de hele wereld. De laatste jaren geeft hij voornamelijk ligconcerten, waarbij het publiek liggend naar zijn spel luistert. Regelmatig treedt hij samen met zijn pianoduopartner, Sandra Mol, op. Daarnaast maakt hij deel uit van diverse ensembles.

Meer informatie: www.jeroenvanveen.com