Zelden kreeg ons gedrag zoveel aandacht als nu de coronamaatregelen van kracht zijn. Wie kent de gedragsregels niet die de overheid ons met klem vraagt in acht te nemen: ”anderhalve meter afstand houden, je handen stukwassen, thuisblijven als je snottert”. De eerste gedragsregel die van ons gevraagd werd, ”geen handen schudden”, lijkt nu al zo vanzelfsprekend dat deze zelfs nauwelijks meer genoemd wordt. En toch kan het zomaar misgaan.

Dat zagen we op het moment dat premier Rutte tijdens de persconferentie van 9 maart aankondigde dat handen schudden voorlopig niet meer kon, maar diezelfde persconferentie afsloot door de hand van Jaap van Dissel van het RIVM te schudden. Wat daarin opviel, was dat hij het zelf niet eens in de gaten had. Pas toen Van Dissel hem erop attendeerde, realiseerde hij zich dat hij zich niet aan zijn eigen regel hield.

Dit speelde zich af voor het oog van de camera; Ruttes oprechte verwondering was voor iedereen zichtbaar. Bij minister Grapperhaus was dat niet het geval. Dat maakt het moeilijker om op zijn oprechtheid te vertrouwen. Het roept de vraag op hoe geloofwaardig het is wanneer je zegt oprecht overtuigd te zijn van de noodzaak van bepaald gedrag, terwijl je iets doet dat volledig daartegen indruist.

Gedrag is een lastig ding. Onze overtuiging, het gedrag van mensen om ons heen en de omstandigheden waarin we verkeren, hebben allemaal invloed op onze intentie om het gevraagde gedrag in praktijk te brengen. We willen op zijn minst kunnen begrijpen waarom iets belangrijk is, voordat we het ook echt gaan doen.

Dat zagen we in het begin van de coronacrisis. Toen de aantallen besmettingen snel opliepen, werden we opgeroepen afstand te houden en thuis te blijven. Het hielp enorm dat dit het meest veilig voelde, dus dat deden we massaal. Vervolgens namen de aantallen besmettingen af; het was duidelijk dat de maatregel zin had.

Als we niet meer overtuigd zijn van het nut van een gedragsregel, vallen we al snel terug op oud gedrag. Dat zagen we toen het aantal besmettingen al een tijdje laag was. Waarom zou je afstand houden als er nauwelijks iemand ziek is? Het is ook mogelijk dat we er wel van overtuigd zijn dat een regel belangrijk is, maar dat we zien dat anderen zich er niet aan houden. Dan wordt de neiging steeds groter om het ook minder nauw te nemen met de regels. Denk maar aan dat ene schaap dat over de dam is.

Ten slotte kunnen we ook van het nut van de aanpassingen overtuigd zijn en trouw blijven aan de regels, ongeacht wat anderen doen. In de gewone routine van alledag lukt het ook goed om je aan de gedragsregels te houden. Maar als die routine wegvalt, blijkt vaak dat het een stuk moeilijker is dan je ooit voor mogelijk had gehouden. In ongewone omstandigheden kan het zomaar misgaan… Mogelijk zagen we dat bij minister Grapperhaus. Hij was vast van plan zich te houden aan de regels. En toch constateerde hij, toen hij de foto’s zag, dat hij de regels niet goed had nageleefd.

Dan maar alle gedragsregels loslaten? Dan zou het pas echt misgaan. Dat de regels hebben geholpen om het aantal besmettingen terug te dringen, lijdt immers geen twijfel. Zolang het coronavirus rondgaat, blijven regels nodig. Het lijdt evenmin twijfel dat het moeilijk is om de gedragsregels vol te houden. Dat zal gepaard gaan met vallen en opstaan. Iets om de strekking van ”Practice what you preach” ook bij in gedachten te houden.

De auteur is universitair hoofddocent bij de afdeling Verplegingswetenschap van het UMC Utrecht.