Helaas heeft het coronavirus ook Izjevsk bereikt en strengere maatregelen dreven mijn vrouw en mij naar het dorpje van mijn schoonouders. Verplicht in huis zitten in een muffe Sovjetflat, terwijl de warme lentezon ons naar buiten roept. Dat is op zijn zachtst gezegd geen pretje. En in de grote tuin van de datsja van mijn schoonouders, waar de sneeuw inmiddels is gesmolten, is genoeg te doen. Er moet worden geharkt, geveegd en gezaagd.

Achter het huis, vlakbij het hondenhok, staat een grote, brede Russische berkenboom, zo breed dat ik mijn armen er niet eens omheen kan slaan. Nadat mijn schoonvader een onhandige laaghangende tak had afgezaagd, begon de boom uit de knoest te druppelen. Dat water is gezond en goed voor de maag, zei mijn schoonvader – en hij zette een potje onder de druppelende tak. Een uurtje later was er genoeg voor drie glaasjes berkensap.

Berkensap is iets typisch Russisch en het drinken van dit vocht gaat eeuwen ver terug in de Russische traditie. De boom, en het sap, worden gezien als teken van leven, licht en gezondheid. Er is zelfs een feestdag voor de boom: op 11 april viert men de dag van de berkenboom en drinkt met het sapje. Het smaakt inderdaad goed.

Vroeger, voordat het orthodoxe christendom zich voorgoed vestigde in Rusland, vereerde men de berkenboom. Noordelijke volken als de Kareliërs, Komi en Chanti geloofden dat het sap van de berk genezing bracht voor onvruchtbaarheid en ze dachten dat de zielen van overledenen in de boom leefden. Ook hier in Oedmoertië is die heidense historie aanwezig en is er eigenlijk nog steeds in de vorm van bijgeloof.

Het slaan van een ziek kind met een takje van een berk, zorgt voor genezing. Het steken van een takje van een berk in het dak, zorgt ervoor dat een huis niet door de bliksem wordt geraakt. En ook het weer kan uit de berkenboom worden gelezen: een voorjaar met veel berkensap betekent een zomer met veel regen. Een voorjaar waarin aan de berkenboom dikke, donkergroene bladeren groeien, belooft een goeie oogst.

Er is een mooi verhaal uit de regio Perm, zo’n vier uur verderop, waar de inheemse bevolking een heilige berkenboom had. Een radicale missionaris van de Russisch-Orthodoxe Kerk, Sint Stephen, hakte in 1379 de door de Permse bevolking vereerde berkenboom om. Ik heb respect voor die man: het inheemse volk had hem daarvoor uit woede kunnen vermoorden. In plaats daarvan bouwde hij op die plek volgens de overleveringen de eerste kerk in de regio gebouwd, op de stronk van deze heidense boom.

De berk, berjoza in het Russisch, komt terug in veel plaatsnamen en achternamen. Oligarch Boris Berezovski, vernoemd naar de berkenboom, uitgesproken opponent van het Poetin-regime, werd in 2013 vermoord. Ooit schreef ik een artikel over de stad Berezniki in de regio Perm, ook vernoemd naar de berk.

Ironisch genoeg is het juist berkenhout dat een veel gebruikte en geliefde houtsoort is om de kachel van de banja flink op te stoken. Dat vindt mijn schoonvader ook. Dus ’s avonds als we ons wassen in de banja, gestookt op berkenhout, drinken we een glaasje berkensap.