Regelmatig ziet hij nepnieuws voorbij komen. Op sociale media, maar ook in kranten en nieuwsprogramma’s. Peter Burger werkt als universitair docent journalistiek en nieuwe media aan de universiteit Leiden. Hij doet onderzoek naar nepberichten.

Hoe lastig is het om nepnieuws te onderscheiden van ‘echt’ nieuws?

„Afgelopen woensdag twitterde Toon van Dijk, lijsttrekker van de PVV in Almere, een foto van moslima’s die op hun hand teksten tegen de Verenigde Staten hadden geschreven. „Dit is Michigan”, stond erbij. Via Google achterhaalde ik dat de foto in Teheran gemaakt is. Als je een foto uploadt, laat Google je zien waar deze vandaan komt. Iedereen kan dus zelf checken of een foto klopt.

Bij de video die zogenaamd in Urk gemaakt was (waarop mensen ”Geertje Wilders” scanderen, MR) kon ik moeilijker uitzoeken of er sprake was van nepnieuws. Ik had de originele video niet in mijn bezit. Er stonden nog wel screenshots online – die heb ik via Google nagetrokken. Toen bleek dat de video niet uit Urk kwam, maar uit Geldermalsen.”

Hoe is nepnieuws te voorkomen?

„Volledig voorkomen is een illusie. De overheidscampagne tegen desinformatie die deze week gelanceerd is, helpt ook niet. Persoonlijk vind ik het een vage campagne. Er wordt gewaarschuwd dat je niet alles op sociale media moet vertrouwen, maar dat wist iedereen al.

Onbetrouwbaarheid is niet alleen op sociale media te vinden, ook kranten en andere media maken zich schuldig aan de verspreiding van nepnieuws. Als een redactie slecht bezet is en er komt opeens belangrijk nieuws langs, dan kan het gebeuren dat er geen tijd of mankracht is om de bron te controleren.”

Wat voor gevolgen heeft de verspreiding van nepnieuws?

„In sommige landen zijn de gevolgen enorm. In India bijvoorbeeld zijn mensen gelyncht op basis van een nepbericht op sociale media. Op plekken waar de overheid minder sterk aanwezig is als wetshandhaver, nemen mensen het recht in eigen hand.

Uit onderzoek in de Verenigde Staten blijkt dat het effect van nepnieuws daar gering is. De situatie is wel anders dan in Nederland: er is in Amerika meer polarisatie en minder vertrouwen in de mainstream media. Ik denk dat de effecten van nepnieuws in Nederland dus nog beperkter zijn dan in de VS.”

Mensen zijn geneigd om berichten te geloven die hun eigen ideeën en wereldbeeld bevestigen, aldus samenzweringsdeskundige Jelle van Buuren. Speelt dit in de kwestie rond Urk een rol?

„Zeker. Mensen die horen dat het conflict in Urk gaat tussen Marokkanen en autochtone Urkers, denken al snel dat er racisme meespeelt. Logisch dat Wilders’ naam dan klinkt, denken ze.”

Zowel het AD als plaatselijke krant het Urkerland berichtten later op basis van getuigenverhalen dat de naam van Wilders wel degelijk gescandeerd zou zijn.