Column: Digitaal tribunaal
Het is inmiddels een bekend voorbeeld: een oude vrouw pakt in een supermarkt een portemonnee die iemand vergeten is, en brengt die naar de politie. Haar eerste handeling wordt op een beveiligingscamera vastgelegd en via sociale media verspreid. De video roept bij velen verontwaardiging op: dat zo’n oude vrouw van wie je toch beter zou mogen verwachten zoiets doet! De vrouw wordt langs allerlei wegen beledigd en bedreigd vanwege haar ‘wangedrag’. Dit drijft haar zo tot wanhoop, dat ze zelfmoord pleegt. En dat ondanks het feit dat ze zelf weet dat ze de portemonnee alleen maar meegenomen had om aan de politie te gaan geven. Hoe genadeloos kan een samenleving zijn. En hoe behulpzaam kan de technologie daarbij zijn.
Met dit voorbeeld begon het artikel ”Digitaal tribunaal” in De Ingenieur, het maandblad van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs, van december 2018. Het gaat over de rol van sociale media in het zogenaamde vigilantisme. Daarmee wordt bedoeld: het recht in eigen handen nemen door individuen en groepen in de samenleving. Geen nieuw verschijnsel, want er zijn altijd wel mensen geweest die een ander even hebben aangepakt omdat die iets gedaan had wat in hun ogen niet door de beugel kon. In plaats van de ‘omweg’ van een formele aanklacht en een juridisch proces lossen mensen soms iets snel op door de afrekening zelf wel even te regelen. Niet nieuw dus, maar wel vernieuwd dankzij de mogelijkheden om vermeend wangedrag via sociale media bekend te maken.
De Canadees dr. Daniel Trottier doet aan de Erasmus Universiteit van Rotterdam onderzoek naar vigilantisme via sociale media, zo vermeldt het artikel in De Ingenieur. Dat blijkt niet zo eenvoudig te zijn, omdat berichten in de sociale media vaak snel weer worden verwijderd en dus lastig na te trekken zijn. Wel is duidelijk dat het verschijnsel sterk in opkomst is en nu al zorgwekkende vormen heeft aangenomen. Het kan iedereen dus gebeuren dat hij of zij iets volstrekt onschuldigs doet dat er op een video of foto verdacht uitziet en dat snelle verspreiding via de sociale media ervoor zorgt dat zo iemand binnen de kortste keren geen leven meer heeft, vanwege de valse beschuldigingen en de imagobeschadiging die dat met zich meebrengt.
De vraag is natuurlijk: wat kunnen we eraan doen? In het artikel wordt gesuggereerd dat het aanpassen van de technologie een optie is. Maar dat blijkt vrijwel onmogelijk, omdat het snel en breed verspreiden van informatie via de sociale media wel voorkomen kan worden, maar dan is meteen de hoofdfunctie van de sociale media verdampt.
Volgende suggestie: de overheid moet er iets aan doen. Maar de wetgeving loopt altijd achter bij de technologie. Bovendien is de overheid zelf mede veroorzaker van het probleem, vanwege het toenemende aantal veiligheidscamera’s.
Ik zou graag een suggestie toevoegen, die bij de auteur van het artikel helaas niet is opgekomen: terug naar Bijbelse waarden. In de Bijbel staat namelijk een eenvoudige richtlijn die het verschijnsel effectief bestrijdt, namelijk het gebod om geen vals getuigenis tegen de naaste te spreken. De goede naam van de naaste hoog houden, is een goed voorbeeld van de heilzaamheid van Gods geboden voor de samenleving.
Voor een christen gaat het nog dieper, omdat die weet heeft van de liefde als de ultieme vervulling van de wet. Wie de naaste liefheeft, heeft het gebod vervuld, omdat die er helemaal geen behoefte meer aan heeft om een ander vals te beschuldigen, maar juist eraan wil meewerken dat de naaste eerlijk wordt bejegend. Weliswaar loont het om te bezien of ingenieurs (en in dit geval programmeurs) iets aan de technologie kunnen veranderen, in de wetenschap dat de mens ten diepste het kwaad in zich draagt en daarom altijd potentieel misbruiker van de technologie is. Toch ligt de eigenlijk oplossing elders. Ons hart moet veranderd worden, zodat het op God gericht is. Dan alleen kan de Geest in ons bewerken dat wij niet meer het kwade voor de naaste zoeken, maar het goede.
Prof. dr. Marc J. de Vries is hoogleraar reformatorische wijsbegeerte aan de Technische Universiteit Delft. Reageren? rubriekforum@refdag.nl
