Neurowetenschapper dr. Kristel Kleijer legt in haar boek ”DNA-bewerking” uit hoe CRISPR/Cas9 in zijn werk gaat, en wat de mogelijkheden van deze methode zijn.

De Japanse onderzoeker Yoshizumi Ishino stond aan de wieg van de CRISPR/Cas9-methode, toen hij in 1987 per ongeluk in bacteriën een stukje vreemd DNA ontdekte. Het werd geflankeerd door identieke korte stukjes DNA. Het vreemde DNA bleek afkomstig van virussen en had aan weerszijde zogeheten palindroom-DNA dat ook wel CRISPR wordt genoemd. Bacteriën gebruiken de stukjes DNA om virusaanvallen snel te herkennen. En af te slaan. Hun wapen is het zogeheten Cas9-eiwit dat fungeert als een schaar om het virus-DNA in stukjes te knippen.

Wetenschappers kijken deze methode van bacteriën af, en gebruiken die om in cellen heel specifiek stukjes DNA te vervangen, toe te voegen of te verwijderen. Kleijer beschrijft hoe erfelijke ziekten, zoals sommige typen kanker, taaislijmziekte, blindheid en bloedaandoeningen, met CRISPR/Cas9 uit het DNA worden verwijderd. In het lab lukt dat al in menselijke cellen en in muizen.

Levensreddend

Dat het geknutsel aan het DNA ethische bezwaren oproept, is geen verrassing. Alle cellen zijn in principe aan te passen, ook embryonale stamcellen waaruit onder meer geslachtscellen ontstaan. Daarmee raakt CRISPR/Cas9 direct aan het leven: sleutelen aan cellen van zieke patiënten kan levensreddend zijn, maar sleutelen aan het embryo beïnvloedt ook het nageslacht van de patiënt. Voor veel ethici is dat nu nog een brug te ver.

In potentie kan er met CRISPR/Cas9 nog veel meer. Kleijer: „Er ploft een catalogus op de mat. Niet vol met de laatste mode voor hem en haar, aanbiedingen van de lokale supermarkt of ideeën voor een inrichting van je woonkeuken. Nee, vol menselijke eigenschappen die je voor je toekomstige kind kunt aanschaffen. Wil je een pianovirtuoos met zwarte krullen? Een volslanke intellectueel of een zachtaardige bodybuilder met sproeten? Het is het droomscenario van vooruitstrevende denkers en de nachtmerrie van behoudender mensen.”

Angstaanjagend

Mensen via DNA-bewerking immuun maken voor hiv, of in het embryo het DNA voor een erfelijke spierziekte vervangen, stuit op steeds minder bezwaren. Met hetzelfde gemak kan de erfelijke code voor hoge intelligentie of blauwe ogen worden ingebouwd, mits de meerderheid van de mensen daar geen probleem mee heeft.

Dat laatste is bepaald angstaanjagend. Reageerbuisbaby’s zijn al gemeengoed. Het is inmiddels mogelijk om ei- en zaadcellen te maken uit cellen van het wangslijmvlies of cellen uit urine; ook zijn er lammetjes geboren uit een kunstbaarmoeder. Het scenario uit ”Brave New World” (1932) van de Britse schrijver Aldous Huxley lijkt daarmee binnen handbereik te komen: nieuwe mensen worden gekweekt in laboratoria, precies van de soort waar de economie op dat moment behoefte aan heeft.

Naïef

Wat Kleijer betreft loopt dat zo’n vaart niet, maar er moeten volgens haar wel duidelijke regels voor de toepassing van CRISPR/Cas9 in embryo’s worden gesteld. Die visie lijkt wat naïef. Naarmate een samenleving zich verder van de Bijbelse normen afkeert, is het te verwachten dat de bezwaren om aan het leven zelf te sleutelen meer en meer zullen verdwijnen.

Boekgegevens

DNA-bewerking. Knippen en plakken met CRISPR/Cas9, Kristel Kleijer; uitg. Veen Media, Utrecht, 2018; ISBN 978 9085 716 08 2; 104 blz.; € 10,-.