Hij zag vroeger wel wat „deuken” in de rug van zijn vader als die onder de douche vandaan kwam. En ze gingen bij allerlei ooms op visite die helemaal geen familie waren.

Restanten van het verzetsverleden van vader Albert Deuss sr., besefte zoon Albert later. „Die deuken waren littekens: vader was bij de Wormshoef in Lunteren neergeschoten. En die ‘ooms’ waren makkers uit het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog.” Maar daar werd niet over gepraat. „Vader sprak nooit over het verzetsverleden.”

Zwerftocht

Toch gingen de herinneringen niet verloren. „Op advies van prof. dr. J. Bastiaans, die mensen met een oorlogstrauma behandelde, schreven mijn ouders het verleden van zich af.” Zo las Deuss jr. wat zijn vader had gedaan. En wat hemzelf overkwam: „De Duitsers wisten dat m’n pa in het verzet zat. Ze pakten soms de vrouwen en kinderen van verzetslieden op om de mannen te dwingen bovengronds te komen. Daarom gingen wij van het ene onderduikadres naar het andere. Ik was een peuter van anderhalf jaar; later heb ik pas begrepen hoe groot de spanning geweest is.”

Het boek dat zijn ouders voor hun nageslacht schreven, is nu gebruikt tijdens het onderzoek voor de tentoonstelling die tot 1 maart 2019 in het Airborne Museum te zien is. En de doos documentatie deed Deuss het museum cadeau. „Een schat aan informatie, volgens de onderzoekers.”

Die komen tijdens de expositie in filmpjes aan het woord. Ze vertellen over het verzetsnetwerk dat de geallieerde bevrijders tijdens operatie Market Garden ondersteunde. „De nadruk heeft altijd vooral op de inzet van de parachutisten gelegen. Begrijpelijk, want de verzetsstrijders gingen niet prat op wat ze hadden gedaan”, zegt Deuss.

In de kelders van het voormalige geallieerde hoofdkwartier in Oosterbeek zijn peddels te zien die werden gebruikt toen achtergebleven bevrijders over de Rijn werden gezet. Er zijn stenguns te bezichtigen, een Britse vlag, een vervalst persoonsbewijs.

Gereformeerde zussen

Uit een oude radio kraakt het de bezoekers tegemoet: „De bevrijding van Nederland staat voor de deur.” Daaraan leverde de ondergrondse een grotere bijdrage dan soms wordt gedacht, blijkt uit het onderzoek.

De laatste film vertelt over de bevrijding van Frits de Zwerver (ds. F. Slomp) uit de Arnhemse gevangenis en belicht het verzetswerk in Arnhem, Barneveld en Ede, inclusief de ervaringen van de Britse officieren die klaagden dat op hun onderduikadres bij de drie „streng gereformeerde” zussen De Nooy alleen de Bijbel als lectuur aanwezig was, terwijl de zussen „bij elke schaarse aardappel uitgebreid voorgingen in gebed.”

„Operatie Market Garden was mislukt”, klinkt het in een van de geluidsfragmenten. Dat is maar gedeeltelijk waar: Zuid-Nederland werd erdoor bevrijd; alleen de brug bij Arnhem bleek een sprong te ver gewaagd.