In 2010 bereikte het geweld in Irak opnieuw een ongekende hoogte. Dat kwam de toenmalige Amerikaanse president Obama slecht uit. De Amerikaanse militairen uit Irak terugtrekken was immers een van zijn verkiezingsbeloftes geweest.

Daarom begon het Amerikaanse leger in Irak een klopjacht op soennitische radicalen. In 2010 verklaarde CIA-directeur Leon Panetta dat „we op het punt staan om al-Qaida strategisch te verslaan.” Die claim werd overgenomen door president Obama, toen rond diezelfde tijd Osama bin Laden in Pakistan werd gedood.

De erfenis van Osama lijkt echter belichaamd door zijn charismatische zoon Hamza bin Laden, die veel jonge moslims weet te raken. De gevoelens van wrok en woede in de Arabische wereld tegen Israël zijn bekend, maar in het Midden-Oosten leeft ook een afkeer van Saudi-Arabië.

Het stereotiepe beeld luidt dat de rijke Saudiërs zich in het buitenland aan alles bezondigen wat in eigen land verboden is. De angst in het Saudische koninkrijk voor de agressieve Iraanse politiek in de regio heeft er bovendien toe geleid dat Riyad naar kanalen begon te zoeken om met Israël samen te werken.

Hamza bin Laden, die het nieuwe boegbeeld is geworden van al-Qaida, speelt hier handig op in. Dat bleek uit een video die donderdag verscheen. Hamza wijst er in deze video op dat Ibn Saud, die Saudi-Arabië stichtte, zich in de Eerste Wereldoorlog tegen de Osmaanse kalief had gekeerd. Hij had voor een alliantie met de ongelovige Britten gekozen.

Radicale islamitische groeperingen keerden zich vorig jaar massaal tegen de boeddhisten in Myanmar als gevolg van het drama met de Rohingya-moslims. Hamza bin Laden publiceerde toen echter een audioboodschap waarin hij zei dat niet Myanmar, maar Syrië „het land van de jihad” was. De wereld leerde al-Qaida kennen toen deze organisatie nog in Pakistan zat, maar vanaf het begin had al-Qaida de Arabische wereld in het vizier.

De oprichting van een wereldomspannend kalifaat is het einddoel van al-Qaida. Damascus, Bagdad en Caïro zijn in de loop der geschiedenis hoofdsteden van kalifaten geweest. Ze waren van verschillende signatuur, maar kaliefen hadden met elkaar gemeen dat ze begrepen dat ze voor hun religieuze legitimatie de twee heilige steden Mekka en Medina moesten controleren. Het is daarom niet verwonderlijk dat Hamza bin Laden in zijn laatste video feitelijk opriep tot het omverwerpen van het Saudische vorstenhuis.

De redenen voor de verzwakking van al-Qaida in het afgelopen decennium waren tweeledig. Allereerst het leiderschap van Zawahiri, die het huidige hoofd is van al-Qaida en weinig tot de verbeelding spreekt. Hamza bin Laden, die hem zal opvolgen, heeft echter een fascinerend oratorisch talent en alleen al van zijn naam gaat een magische aantrekkingskracht uit.

Daarnaast speelde de opkomst van Islamitische Staat (IS) een rol, die aanstormende jihadisten van al-Qaida afsnoepte. Met IS op zijn retour, treedt al-Qaida weer naar voren. De organisatie heeft in het Syrische Idlib trouwens al zoiets als een islamitisch emiraat opgericht. Alle signalen wijzen erop dat al-Qaida binnenkort weer wereldwijd van zich zal doen spreken.