Als je in Rome bent, bezoek je natuurlijk ook het Vaticaan. We moesten denken aan Luther. Wat heeft hij gezien toen hij destijds de stad bezocht, welke trap heeft hij op z’n knieën beklommen? Toen hij Rome aandeed, was de bouw van de Sint-Pietersbasiliek overigens nog maar in de beginfase. Het opschrift op de grote obelisk die nu op het plein staat, kan hem niet verontrust hebben: ”Christus regeert”. Luther heeft ervaren dat de werkelijkheid anders was: niet Christus, maar de paus leek de dienst uit te maken in de kerk. En zijn belangrijkste dienaar was het geld. De hele aflaathandel was immers bedoeld om de pracht en praal van deze geweldige kerk –de grootste van de wereld– te financieren.

Bij geval las ik juist die week een pas verschenen boekje over secularisatie. Ik leerde eruit dat het ”saeculum” de tijd is tussen val en voleinding. En dat er sprake is van secularisatie als mensen dusdanig opgaan in deze tussentijd dat zij hun verlangens meer en meer in het hier en nu vervuld willen zien.

Genietend van de kunstwerken –er is heel veel moois te zien, zowel in het Vaticaans museum als in de kerk zelf– liep ik hierover te mijmeren. De optuiging van het pausdom met als kroon daarop de bouw van de Sint-Pieter is een schoolvoorbeeld van secularisatie. De kerk richtte zich op het hier en nu. Niet de eeuwigheid stond centraal, maar de tijd. De paus was niet meer representant, maar plaatsvervanger van Christus en de kerkelijke structuur was erop gericht hem de eer te geven. Secularisatie van de kerk, Luther heeft het in zijn stellingen scherp geanalyseerd. Het belangrijkste doel van de Reformatie was dan ook om het oog af te wenden van menselijke pracht en praal en het te richten op God en op Zijn toekomst. Soli Deo Gloria, alleen God de eer.

In het Vaticaan is sinds 1517 niet veel veranderd. De moderne aflaathandel tiert er welig: hoe meer toeristengeld er in het laatje klinkt, hoe gemakkelijker je, buiten de lange rij om, in de Sint-Pieter springt. Wat zou Luther te keer gaan als hij anno 2017 het Vaticaan en de basiliek zou bezoeken. Ik denk dat hij aan 95 stellingen niet genoeg zou hebben om zijn ongenoegen te verwoorden.

Luther sloeg destijds zijn stellingen op de deur van de slotkapel in Wittenberg om de discussie aan te zwengelen over wat werkelijk van waarde is in het leven. Door Gods goedheid heeft deze daad geleid tot een ommekeer in de geschiedenis. Laten we daarom niet te veel neerkijken op de Rooms-Katholieke Kerk. Beter is het om de blik te richten op de nazaten van de Reformatie. Hoe zou Luther reageren als hij onze kerken zou zien? Wat zou hij vinden van alle structuren en organisatievormen binnen het laatste restant van de verzuiling? Welk oordeel zou hij vellen over onze materialistische leefwijze?

Als secularisatie werkelijk te maken heeft met verkeerde verlangens in mensenharten, moeten we dan niet vaststellen dat keurig oppassende kerkmensen niet minder werelds leven dan de seculiere samenleving? Het oordeel van Luther behoeven wij niet te vrezen. Maar hoe zal God oordelen over ons leven als Hij feitelijk nooit een plek gekregen heeft in ons hart?

Nog enkele dagen scheiden ons van de herdenking van 500 jaar Reformatie. Er is weinig reden tot zelfgenoegzaamheid. Er is veel aanleiding tot gebed. Of God een nieuwe Reformatie wil zenden in onze kerken. En of Hij Zelf onze harten wil opheffen naar de hemel, zodanig dat onze verlangens alleen op Hem gericht zullen zijn. In de doorleefde wetenschap dat ons hart nooit ergens anders rust zal vinden.