Zeven eeuwen na de teloorgang van de oude zijderoute wordt er overal op de grote vlakten van Kazachstan gebouwd aan de Nieuwe Zijderoute. Niet in de vorm van kamelenkaravanen, maar van wegen, spoorlijnen en andere infrastructuur. De route loopt vanuit China naar Europa, Iran en Rusland.

Na de val van de Sovjet-Unie en door het beleid van ”glasnost” (openheid) en ”perestrojka” (staatkundige en economische hervormingen) werden een vrije markt, kapitalisme en democratische ontwikkelingen mogelijk. Eén gevolg daarvan is het concept van de Nieuwe Zijderoute, die nu al gerealiseerd is.

De Chinezen hebben grote sommen geld geïnvesteerd om de Nieuwe Zijderoute aan te leggen. Veel handelswaar wordt nu door Kazachstan getransporteerd. De economische groei die dit met zich meebrengt, is overigens niet altijd milieuvriendelijk.

Kans

Het kan worden gezien als een positieve ontwikkeling dat er door de zijderoute veel banen worden gecreëerd. De ontwikkeling van infrastructuur is nu eenmaal een voorwaarde voor de groei van economieën. Daardoor worden voor veel mensen op het platteland de steden gemakkelijker bereikbaar en wordt de horizon breder.

De gemiddelde Kazach ziet de zijderoute echter nog als een ver-van-mijn-bedshow en weet nog niet goed hoe hij kan profiteren van de nieuwe wegen en spoorlijnen.

Als mensen gemakkelijker kunnen reizen, komt er meer transport op gang. Steden en dorpen groeien. De vastgoedsector en de huizenmarkt profiteren daarvan. Ook groeit de vraag naar voedsel en restaurants langs de hele corridor waar de infrastructuur ontstaat. Een geweldige kans voor kleine kernen langs de zijderoute.

Er zijn wel een paar kritische kanttekeningen te maken. Allereerst is er de invloed van de Sovjet-Unie, met haar atheïstische ideologie. Die heeft gevolgen voor het Kazachstan van vandaag. Door deze ideologie is het land ontdaan van een goede moraal en een goede mentaliteit. Dat werkt nog steeds door in het zakenleven en de overheidsinstellingen. Er is erg veel corruptie. Dat zorgt voor een mentaliteit van ”iedereen voor zichzelf”. Dit belemmert een volledige realisering van het economische potentieel van Kazachstan en de Nieuwe Zijderoute.

Steekpenningen

De Kazachse overheid probeert corruptie zo veel mogelijk in te perken, maar sommigen zeggen dat dit alleen maar een manier is om politieke tegenstanders weg te werken. Een paar voorbeelden van corruptie zijn de steekpenningen die men moet betalen bij ‘controle’ voor transport, een ‘overtreding’ op de weg of het ‘halen’ van je rijbewijs. De enorme vertraging bij het aanleggen van wegen heeft hier ook mee te maken. Er gaan zelfs geruchten dat de investeringen van China gewoonweg verdwenen zijn.

De overheid wordt als het ware verminkt door corruptie. Veel beloften van de regering moeten met een korrel zout worden genomen. Zo wordt er in het ”2050-plan” gesproken over de ontwikkeling van kleine en middelgrote bedrijven, economisch pragmatisme, sociaal beleid, kennissectorontwikkeling en democratische ontwikkeling. De bevolking denkt echter cynisch: „De winst gaat vast wel weer alleen naar de overheid.” Want al zouden hogere ambtenaren een goed beleid proberen in te voeren, dan zullen lagere ambtenaren dit beleid wel dwarsbomen om zichzelf te verrijken.

Braindrain

De mentaliteit van de gemiddelde Kazach is dus heel anders dan die van de westerling. Kazachen tonen veel minder initiatief en denken fatalistisch. Vaak maak het hun niets uit wat er al dan niet gebeurt. Vooral de plattelandsbevolking heeft bepaald geen mentaliteit die voor economische ontwikkeling zorgt.

Natuurlijk zijn er wel individuen met ambitie. Maar die gaan naar Almaty, de grootste stad van Kazachstan, naar de hoofdstad Astana of zelfs naar het buitenland om een baan te zoeken. De braindrain als gevolg van het wegtrekken van hoger geschoolden vormt een bedreiging voor Kazachstan.

Zolang de gemiddelde Kazach in Centraal-Azië niet de vrijheid heeft om een eigen bedrijf te starten zonder elke maand steekpenningen te moeten betalen, heeft de aanleg van infrastructuur om de economie te bevorderen geen zin. Er zijn vele voorbeelden van mensen die werden gedwongen hun bedrijf te verkopen aan maffia-achtige figuren. Dit soort corruptie zorgt ervoor dat jonge, getalenteerde mensen wegvluchten, tenzij ze goede contacten hebben met de juiste mensen of veel geld hebben om de steekpenningen te betalen. Mensen die geen steekpenningen willen betalen, lopen zelfs een reële kans vermoord te worden.

Strijd

De Nieuwe Zijderoute is een goed concept. Maar Kazachstan moet realistisch zijn en zich afvragen of dit economische plan wel kan worden gerealiseerd. Wil de Nieuwe Zijderoute werkelijk een succes worden, dan is het uitroeien van corruptie in alle lagen van de maatschappij, bij de overheid en in de zakenwereld een eerste vereiste. De Kazachen moeten eerst strijd voeren tegen zichzelf.

De auteur deed onderzoek naar de Nieuwe Zijderoute in Kazachstan. Om veiligheidsredenen is een schuilnaam gebruikt.