Adelaide D’Amici, de eigenaresse van Il Federale, is dan ook een fervent aanhangster van het fascisme. Zij is trots op Il Duce, ook al bracht diens twintigjarige heerschappij de ondergang in de Tweede Wereldoorlog. „Waarom zouden wij ons schamen”, zegt D’Amici.

Zondag was het een grote dag voor het restaurant in Artena, een klein plaatsje ten zuiden van Rome. Het is bomvol, iedereen staat met zijn gezicht naar de vlag gekeerd en zingt oude partijliederen. „Het is net een mis”, zegt een lachende D’Amici. Il Federale bestaat al dertig jaar en was voorheen alleen bekend bij mensen die met verlangen terugkijken naar de tijd van de zwarthemden. Maar de politieke atmosfeer in Italië is aan het veranderen.

Sinds de rechtse regering van Silvio Berlusconi in 2001 aan de macht kwam is de fascistische subcultuur steeds meer in de bovenwereld zichtbaar. Il Federale denkt zelfs na over een website.

Duidelijker liggen de gevoelens in het Noord-Italiaanse Predappio, waar Mussolini werd geboren en begraven ligt. Diverse winkels verkopen er fascistische souvenirs en jonge skinheads gekleed in zwarte capes houden de wacht bij het graf van Il Duce.

Predappio is al jaren populair bij zowel nieuwsgierige toeristen als fervente fascisten, maar de erewacht is nieuw. Waarnemers zeggen dat de coalitie van Berlusconi met de Nationale Alliantie, die voortkomt uit de Neofascistische Partij, de weg vrij heeft gemaakt voor nieuw rechts.

Historici wijzen erop dat de fascistische periode vijftig jaar terug ligt en dat na de oorlog nooit goed met het fascisme is afgerekend. „Het is lang geleden”, zegt Mussolini-biograaf Dennis Mack Smith van de Oxford University. „De mensen zijn toleranter geworden over het verleden, ze staan er verder van af.”

Hoewel Italië zwaar werd getroffen door de oorlog en de Italiaanse veroveringen op de Balkan en in Noord-Afrika verloren gingen, herinneren veel mensen zich de fascistische periode als een tijd van orde en modernisering. „Wij hebben te maken met een serieuze poging de geschiedenis te herschrijven”, zegt politicoloog James Walston van de American University in Rome. „Wat we nu zien en wat door zal gaan, is een rehabilitatie van de periode, de man en de ideologie.”

Die rehabilitatie is het werk van een klein segment in de Italiaanse samenleving. De meeste mensen zien niets in de fascistische periode, die in 1922 begon met de mars op Rome en het benoemen van Mussolini tot premier door de koning. Onder Mussolini’s leiding werd het land een conservatieve dictatuur. De pers en de oppositie werden aan banden gelegd. En de Joden werden vervolgd.

Opvallend genoeg is het juist de nauwe band met Hitler-Duitsland, waardoor Mussolini ten onder ging, die ook de wederopstanding van Mussolini mogelijk maakt. In plaats van over het fascisme na te denken, wordt de schade die de Duitse connectie Italië heeft berokkend naar voren gehaald om Mussolini vrij te pleiten.

„In het Italiaanse debat zijn de Duitsers de boeman”, zegt historicus Lutz Klinkhammer, kenner op het gebied van de Duitse bezettingsperiode van het land na 1943. De eigenares van Il Federale onderschrijft die visie. In haar ogen was Mussolini een held, met een paar slechte vrienden. „Ik haat Hitler!” zegt D’Amici fel.

Volgens experts hebben de fascisten zich pas vanaf 1994, toen Berlusconi voor het eerst ging regeren met de neofascisten, echt geroerd. Na die overwinning trokken menigtes door de Romeinse straten, daarbij de naam van Mussolini roepend. Het aantal bezoekers aan Predappio, zo’n 70.000 per jaar, blijft maar groeien en de drie winkels die zijn gespecialiseerd in Mussolini-memorabilia doen goede zaken. De linkse burgemeester ziet de groei met lede ogen aan. Hij wil van de stad, die door Mussolini werd verfraaid met talloze gebouwen, een centrum voor historische studies maken.

Burgervader Ivo Marcelli zegt dat het tot nu toe onmogelijk is gebleken de verkoop aan te pakken, omdat de wetten tegen de verspreiding van fascistisch materiaal zo vaag zijn. Pierluigi Pompignoli (65), eigenaar van de souvenirwinkel Tricolore, roemt de schoonheid van de stad: „Alles wat je hier ziet is door Mussolini gemaakt!” In de winkel en via de bijbehorende website worden bustes van Il Duce verkocht, knuppels, sleutelringen en koffiemokken met opschrift. Een echte bestseller is de Mussolini-kalender 2002, waar er in heel Italië meer dan 700.000 van zijn verkocht. De tijden zijn veranderd en het soort fascisme van Il Duce is voorgoed verdwenen, maar een verlangen blijft, zegt Pompignoli. „Wat Mussolini ons heeft geleerd, kan niet uitgewist worden.”