„Messianisme heeft ook vervelende gevolgen”
„Christen-Palestijnen voelen zich door westerse christenzionisten in de rug aangevallen. Onder de evangelische Israël-supporters bestaat echter weinig of geen medegevoel met de tragiek van het Palestijnse volk, dat speelbal is geworden van de ontwikkelingen in het Midden-Oosten. Vaak worden de moslims gezien als de nieuwste openbaring van de antichrist en gaan het messianisme en filosemitisme van christenzionisten hand in hand met een fel anti-islamisme.”
Dat zei prof. dr. S. Schoon dinsdag tijdens de studiedag ”Messiasverwachting in Jodendom en christendom: bron van vreugde en ellende”. Dr. Schoon is bijzonder hoogleraar inzake de verhouding Jodendom-christendom aan de Theologische Universiteit Kampen (ThUK). De bijeenkomst werd gehouden in het kader van de viering van het 150-jarig bestaan van de theologieopleiding in Kampen.
De hoogleraar doelde met zijn opmerkingen op opvattingen die verdedigd worden in het blad Israëlaktueel van Christenen voor Israël. In de Verenigde Staten is Jerry Falwell een van de bekendste christenen met een dergelijke mening. Dr. Schoon: „Omdat de meeste evangelische christenen de Israëlische overwinning in 1967 als het resultaat zien van Gods directe bemoeienis, verzetten zij zich fel tegen elk compromis waarbij een deel van het bijbelse land Israël zou worden afgestaan aan de Palestijnen. Zij zijn er heilig van overtuigd, op grond van een fundamentalistisch gehanteerde collage van bijbelteksten, dat Jezus alleen dan kan terugkomen wanneer heel het oorspronkelijke land Israël in Joodse handen blijft en alle Joden naar dit land zullen zijn teruggekeerd.”
De hoogleraar ziet gevaarlijke kanten aan de grote invloed van religieuze fundamentalistische groeperingen in Israël. „Aan Joodse zijde is vooral Goesj Emoeniem (Het Blok der Getrouwen) bekend geworden als groepering die met een beroep op religieuze teksten wil vasthouden aan iedere vierkante meter grond van het Gehele Land Israël en die daarom bereid is Joodse vestigingen op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook desnoods met geweld te verdedigen. Teruggave van de ”bevrijde gebieden” Judea en Samaria zou een omkering betekenen van de gang van de heilsgeschiedenis en ongehoorzaamheid tegenover God inhouden.”
De grote leermeester van het radicaal-religieuze zionisme was, aldus dr. Schoon, Tswi Yehoeda Kook (1891-1981). Hij was ervan overtuigd dat iedere boom geplant in de aarde van het land Israël en iedere soldaat in het leger van Israël een volgende fase betekende in het spirituele proces van verlossing. „Het zionisme is volgens zijn volgelingen gedetermineerd om de profetisch-messiaanse hoop van het Joodse volk te realiseren in het Gehele Land Israël. Slechts een kwart van de kolonisten op de Westoever vereenzelvigt zich met de religieuze opvattingen van Goesj Emoeniem, maar zij hebben in de afgelopen jaren meer dan eens de politieke gang van zaken in Israël bepaald.”
„Kan de Messiasverwachting een brug slaan tussen Joden en christenen?” vroeg een van de deelnemers. Dr. Schoon: „Sommige christenen hebben de hoop dat de eerste en de tweede komst van de Messias in elkaar overlopen. Ik denk dat de verschillen te groot en onoverbrugbaar zijn.”
Prof. dr. H. M. Kirn, hoogleraar kerkgeschiedenis aan de ThUK, sprak over Messiasverwachtingen in de zeventiende eeuw. Hij ging onder meer in op de geschiedenis van Schabbatai Zwi (1626-1676), de ”messias” uit Smyrna.
„Zwi was op jonge leeftijd manisch-depressief en had er tijdens zijn manische perioden behoefte aan in het openbaar Joodse wetten te overtreden. Tijdens zijn depressieve fases lag hij in strijd met de duivel. Hij werd uit Smyrna verbannen. Zijn tocht voerde naar Palestina, waar de profeet Nathan van Gaza in hem de Messias herkende. Diens woorden vonden gehoor en Zwi werd door steeds meer Joden als de Messias erkend. Nadat hij door de sultan van Constantinopel gevangengenomen was, ging hij onder druk over naar de islam. Schabbatai Zwi hield intussen vast aan zijn messiaanse pretentie en velen bleven in hem geloven.
Dr. Kirn meent dat er, ondanks de dikwijls vervelende gevolgen, toch iets goeds zit in Messiasverwachting, namelijk een onmisbaar utopisme. „Dit vloeit voort uit het geloof dat God het diepste geheim van de geschiedenis is en dat dit aan het einde der tijden ook openbaar zal worden. Chiliasten en messianisten waren ervan overtuigd dat er geen geloof is zonder apocalyptisch denken. Wij hoeven hun mening niet te delen, maar wij delen wel hun existentiële uitgangspunten. Of hebben wij geen concrete hoop meer op de komst van het rijk van God?”
De Joodse theoloog, publicist en grafisch kunstenaar dr. M. van Loopik ging in op het messianisme in de eerste twee eeuwen van onze jaartelling. Vooral in tijden van oorlog en vervolging viel er een opleving van de Messiasverwachting te zien. Dikwijls was er sprake van messianisme met politieke trekjes, hoewel de Joodse leiders daarin terughoudend waren.
Over het heden zegt dr. Van Loopik: „Het messianisme blijft een hot item binnen het Jodendom. Het Joodse volk blijft wachten op de komst van de Messias. Als de Messias komt, zal Hij door allen tegelijkertijd herkend worden en zal ieder weten dat de messiaanse tijd is aangebroken.”
