”Emoticon”
Auteur: Jessica Durlacher
Uitgeverij: De Bezige Bij, Amsterdam, 2004
ISBN 90 234 1062 9
Pagina’s: 436
Prijs: € 19,90. Na bijna 300 bladzijden ”Emoticon” zit ik nog altijd op de emotie te wachten. Maar nee, ik voel geen ontroering, geen verontwaardiging, nauwelijks enige betrokkenheid. Waarom is er dan de laatste tijd geen krant of tijdschrift te bekennen waarin géén levensgroot portret van schrijfster Jessica Durlacher prijkt?

Op de cover van het Joods Journaal zit ze in een superkort minirokje met de benen over elkaar, in het tijdschrift Boek heeft ze voor de gelegenheid een nogal erg laag uitgesneden shirt aangetrokken. Toegegeven, schrijvers hebben altijd iets exhibitionistisch, maar dan gaat het over hun innerlijk, niet hun uiterlijk. Schrijven is je blootgeven voor de ogen van duizenden onbekende lezers met de bedoeling hen te verleiden, hen mee te trekken in je verhaal. Maar dan wél door middel van woorden, niets dan woorden. Als de lijfelijke uitstraling van de schrijver de zaak moet redden, ga je je afvragen wat er met de woorden aan de hand kan zijn.

Terroristische aanslag
Durlachers verhaal begint met een hevige gebeurtenis in Jeruzalem: de Joods-Nederlandse Ester ontsnapt ternauwernood aan een terroristische aanslag. Geboeid sla je de bladzijden om: Hoe zal Ester dat allemaal verwerken? En dat Palestijnse meisje Aisja, welke rol gaat zij in het verhaal spelen? Maar op de een of andere manier willen de personages na dat eerste, schokkende begin maar niet dichterbij komen.

Honderden pagina’s lang word je als lezer ingewijd in de dagelijkse beslommeringen van Ester -inclusief seksuele activiteiten- en de wrange liefdesavonturen van de zeventienjarige Daniël, zoon van Esters vriendin Lola. Maar al die tijd slagen de hoofdpersonen er maar slecht in om de emotie te raken. Dat komt doordat de dingen niet gewoon gebeuren, maar voortdurend omschreven worden - met nogal wat heftige woorden en aanstootgevende vloeken overigens. De personages zijn voortdurend bezig met regisseren wat ze voelen, met hun bedrieglijke gevoelens in herkenbare iconen te vertalen. De hevige woede van Aisja tegen alles wat Joods is vult vele bladzijden, maar er wordt alleen maar óver gepraat, vanaf de buitenkant, terwijl de emotie nauwelijks vanuit de gebeurtenissen invoelbaar wordt gemaakt.

Misschien is dat Durlachers bedoeling juist, denk je dan, om te laten zien hoe volstrekt dodelijk zo veel afstandelijkheid, zo’n gebrek aan échte emotie kan zijn. Hoe dat de oorzaak is van alle onbegrip en vijandigheid, van de hele oorlogstoestand in Israël. Misschien schrijft ze daarom in clichés, misschien noemt ze haar boek daarom ”Emoticon” - met een verwijzing naar de vaststaande icoontjes die in het mailverkeer emoties moeten voorstellen, het glimlachsymbool :-) bijvoorbeeld. Maar áls ze dat bedoelt, dan gebruikt ze toch de verkeerde techniek. Emotionele afstand moet je niet duidelijk maken door emotioneel afstandelijk te schrijven. Zoals Renate Dorrestein zei: Een lege straat maakt pas een lege indruk als een hondje zich uit de schaduw losmaakt en over het asfalt sjokt - als er juist wél iets beweegt dus.

Menselijkheid
Maar goed, na bijna 300 bladzijden gebeurt het dan toch nog: je raakt als lezer geboeid door Daniëls zoektocht naar zijn vader, door het geheim achter die rare vriendschap tussen Ester en Lola -ze delen alle vreugde en verdriet, maar ze vertrouwen elkaar voor geen meter- en door de schokkende afloop van de hele geschiedenis, tragisch en hoopvol tegelijkertijd. Dan pas stoor je je niet meer aan de pogingen tot mooischrijverij -„het hartvormige zwembad was te decoratief voor Esters verbeten doel”-, dan pas lees je over de al te omschrijvende zinnen heen. Maar eigenlijk is dat te laat.

Aan het thema van ”Emoticon” ligt dat overigens niet, dat is belangwekkend genoeg. De persoonlijke dimensie van het politieke conflict dat Israël verscheurt - daarover is niet gauw genoeg gezegd. Net als haar echtgenoot Leon de Winter blijkt de half-Joodse Durlacher zeer betrokken op alles wat er in Israël gebeurt, en dat ze daarbij niet in cynisme vervalt maar ondanks alles blijft streven naar menselijkheid geeft haar boek iets moedigs, iets hoopvols.

Genuanceerd is haar verhaal ook, en ter zake kundig. Maar of het wereldschokkend is? In Israël zelf schrijven grootmeesters als Amos Oz en David Grossman absolute meesterwerken over deze problematiek - wie het tegen hen moet opnemen is misschien wel bij voorbaat kansloos.

Een schrijver kiest zijn thema niet, het thema kiest hém - dat is een waarheid die talrijke schrijvers uit ervaring onderstrepen. Misschien is dat het punt waaraan het bij ”Emoticon” schort. Het thema is prachtig, maar het is niet helemaal Durlachers thema, zoals de problematiek van de tweede-generatieoorlogsslachtoffers uit ”Het geweten” en ”De dochter” haar juist wél op het lijf geschreven was. Anders dan in haar vorige boeken laat de schrijfster hier te weinig van zichzelf zien, geeft ze te weinig bloot. Daar kunnen de fraaiste portretten in kranten en tijdschriften niets aan verhelpen.