”Zoektocht”
Auteur: Arie Maasland
Uitgeverij: Groen, Heerenveen, 2004
ISBN 90 5829 482 x
Pagina’s: 117
Prijs: € 11,50. Van Arie Maasland verscheen eerder al een gedichtenbundel. Ook kreeg hij enkele jaren geleden enige bekendheid door het hernieuwd op gang brengen van een discussie over de grenzen van christelijke literatuur. In verschillende media ging men kritisch maar toch ook met erkenning van de legitimiteit van een aantal van zijn stellingen in op zijn kritische benadering van de huidige christelijke literatuur. Jammer genoeg is die discussie helemaal verzand. Maar goed, het christelijke literaire vijvertje heeft even gerimpeld. En nu is er dan een novelle van zijn hand verschenen.

Maasland heeft op de middelbare school ongetwijfeld geleerd wat een novelle is, althans hoort te zijn. Dat is niet alleen een verhaal dat korter is dan een roman; de novelle heeft ook maar één intrige of plot, waarbij de lezer met een zekere vaart bij het hoogtepunt van het verhaal wordt gebracht, en van karakterontwikkeling is nauwelijks sprake. Bovendien zijn er in een novelle slechts enkele personen aanwezig om wie het verhaal draait. Maasland noemt zijn verhaal een novelle, waarschijnlijk om het eerste en laatste criterium. Aan de andere criteria van de novelle voldoet zijn verhaal niet, want in ”Zoektocht” is eigenlijk helemaal geen intrige te ontdekken, en van een snelle stuwing naar het hoogtepunt is ook al geen sprake. Ten slotte maakt de hoofdpersoon in ”Zoektocht”, Job Korevaar, juist wel een grote ontwikkeling door; een ontwikkeling die niet minder dan een bekering is te noemen.

En zo zou ik Maaslands verhaal dan ook het liefst willen typeren, als een poging om op literaire wijze een bekeringsverhaal te schrijven. Daarbij is het naar mijn mening meer een bekeringsverhaal gebleven dan een stukje literatuur. De schrijver heeft zelf waarschijnlijk ook aangevoeld dat zijn verhaal verkeerd gelezen kan worden, namelijk niet als literatuur, omdat hij een verantwoording achter zijn verhaal nodig acht, waarin hij schrijft dat ”Zoektocht” fictie is en geen autobiografie. Jobs ouders zijn niet zijn ouders en ouderling Van den Berg is geen kopie van ambtsdragers die Maasland heeft gekend. De auteur acht kennelijk een verkeerde beeldvorming van zichzelf en personen in zijn omgeving mogelijk, en wil die op deze wijze voorkomen. Dat is niet sterk voor een verhaal dat literatuur wil zijn. Voor een goedgeschreven verhaal, of het nu een novelle is of niet, moet er geen verantwoording nodig zijn. Maar dit terzijde.

Karakters
Het verhaal is naar mijn smaak te weinig literair. Stilistisch gezien doet Maasland geen gekke dingen, maar het vonkt en schittert nergens. Er is eigenlijk geen enkele zin die er echt uitspringt. Ook de karakters zijn te vlak. Dat geldt voor alle personen om Job heen, zijn ouders, een enkele leraar, wat klasgenoten en een paar medestudenten De paar vrienden die Job heeft, eerst Erik, later Philippe, functioneren als niet veel meer dan noodzakelijke aanspreekpunten voor hem. Het meisje Judith, dat misschien wel eens Jobs meisje zou kunnen worden, vind ik nog het meest levensecht getekend. Ook ouderling Van den Berg wordt niet echt een figuur die het verhaal reliëf geeft. Bovendien ontbreken ten enenmale de actie en de vaart die de lezer meeslepen naar de climax.

Ik kan geen andere conclusie trekken dan deze, dat dit verhaal van Maasland literair gezien nog niet geslaagd is. Dat is jammer, want na ”Koningskinderen” van Rijnsdorp, geschreven in 1930, zijn er in de Nederlandse christelijke literatuur niet zo gek veel verhalen verschenen waarin een bekering in een spannende literaire context werd geplaatst. Het is ook vreselijk moeilijk om een spannend verhaal te schrijven dat tegelijk zo veel diepgang heeft dat de lezer zich gewonnen moet geven. Maasland moet dus niet menen dat hij maar beter bij de poëzie of bij de literaire kritiek kan blijven. Nee, hij moet opnieuw een poging wagen, maar daarbij wel kritischer zijn ten opzichte van zichzelf.

Stichting
Als bekeringsverhaal heb ik ”Zoektocht” met een zekere herkenning gelezen. Op dit punt wil ik minder gereserveerd zijn dan de schrijver zelf in zijn verantwoording. Als Job iets heeft uitgespookt wat niet door de beugel kan, moet hij het opbiechten. Hij tobt over de uitverkiezing en over de toepassing van het heil; hij houdt zich langdurig bezig met de vraag of er ook genade voor hem kan zijn. Er zijn momenten dat hij in de natuur de stilte zoekt om tot en met God te spreken. Hij meent vorderingen te maken op de weg naar God, maar valt weer terug. Daarna komt het tot een doorbraak in de contacten met anderen die met overtuiging weten te vertellen wie God en Christus voor hen zijn. Daarmee komt er ook een stukje vervreemding ten aanzien van een verstard orthodox milieu zonder een levendige, bevindelijke omgang met de Heere. Zo zou er meer te noemen zijn. Allemaal heel herkenbaar, en niet zonder stichting te lezen.

Ik weet echter niet zo goed raad met de figuur van ouderling Van den Berg. Hij staat in zijn contacten met Job voor wat hij zegt en is een echt prototype van de strenge orthodoxie. Maar toch laat hij ook wel eens iets van zijn vroegere twijfel zien en komt hij als een toch wel goedige man naar voren. Dat is positief te duiden, maar tegelijk wordt met deze genuanceerde benadering de uiteindelijke boodschap van ”Zoektocht” niet helderder. Anderzijds is het in Maasland te prijzen dat hij niet meedoet met de tendens in enkele recente christelijke romans, waarbij de ouderling er stevig van langs krijgt en als kop van Jut fungeert in de afschuw van een dode orthodoxie.

Vorm
Ik zie ”Zoektocht” als een poging om het geheim van de bekering in woorden gestalte te geven. Augustinus koos daarvoor zijn ”Belijdenissen”, John Bunyan schreef zijn ”Genade overvloeiende…” Zij kozen de vorm die onmiskenbaar het beste bij hen paste. Maasland moet zijn uiteindelijke vorm waarschijnlijk nog vinden.