Enerzijds is de scan bedoeld om de „topografie” van het doek te leren kennen, vertelt Robert van Langh, hoofd Conservation & Science van het Rijksmuseum. Maar het is ook bedoeld als nulmeting om in de toekomst mogelijke veranderingen op het schilderij uit 1642 te kunnen zien.

De komende weken wordt de Nachtwacht stukje voor stukje, in delen van 13 centimeter breed en 10 centimeter hoog, volledig driedimensionaal vastgelegd. De onderzoekers maken hiervoor zo’n 2500 hoge-resolutie scans met behulp van drie camera’s en een projector, gemonteerd op een speciale constructie. De techniek is in deze omvang, resolutie en snelheid nooit eerder toegepast. „We zoeken de grenzen op van wat mogelijk is”, zegt assistent-professor Willemijn Elkhuizen van de TU Delft.

Met de 3D-scan kan eveneens een levensechte kopie worden gemaakt van een kunstwerk. Rob Erdmann, senior wetenschapper bij het Rijksmuseum, verwacht dan ook dat deze techniek wereldwijd navolging krijgt. „Kunstwerken kunnen worden gestolen, kathedralen branden af. Natuurlijk vervang je nooit het origineel, maar het helpt wel als je precies weet hoe het eruit zag.”

De wijze waarop Operatie Nachtwacht wordt uitgevoerd, noemt Van Langh uniek en hij verwacht dat het voor een cultuuromslag zal zorgen in de museumwereld. „Dit wordt onze nieuwe werkwijze. Eerst volledig al het onderzoek doen dat nodig is, dan dat beoordelen en je stappenplan bepalen voor de restauratie.” Volgens hem vertrouwen restauratoren nu nog vaak op hun eigen kennis en ervaring als ze aan de slag gaan. Terwijl met de huidige techniek zoveel meer informatie te halen is.

Volgens Van Langh bevindt het project zich in een spannende tijd. De resultaten van de diverse onderzoeken van het beroemde schilderij komen nu bijna bij elkaar en dat betekent dat er een plan van aanpak voor de restauratie kan worden gemaakt. Tot welke inzichten de onderzoekers tot nu toe zijn gekomen, houdt hij nog even voor zich.

Naar verwachting begint de daadwerkelijke opknapbeurt van het zeventiende-eeuwse doek begin volgend jaar. Dat is later dan gepland, want vanwege het coronavirus heeft het onderzoek enige maanden vertraging opgelopen.

Operatie Nachtwacht is de grootste en meest innovatieve restauratie in de geschiedenis van het museum. Het is nog niet duidelijk hoe lang het project duurt.