Prof. Helsloot, hoogleraar besturen van veiligheid aan de Radboud Universiteit, vindt de maandag afgekondigde coronamaatregelen veel te ver gaan. „Disproportioneel. Voor de gewone griep doen we dat ook niet. Corona is erger, maar nog lang niet zo dodelijk als bijvoorbeeld het SARS- of MERS-virus.”

Ook begrijpt hij niet waar de maatregelen op zijn gebaseerd. „De logica ontgaat me volledig. Er is een gebrek aan transparantie over waarom bepaalde maatregelen worden genomen. De eerste studies die het nut ervan aantonen, moet ik nog zien.”

Lees ook

Maatregelen tegen corona redden miljoenen levens

Neem het sluiten van de horeca om 22.00 uur. „Waarom zou dat zin hebben? Slechts 4 procent van de besmettingen vindt in de horeca plaats.”

Een ander voorbeeld is de anderhalvemeterregel. „Buiten 1,5 meter afstand houden heeft geen zin. Wereldwijd vond volgens alle wetenschappelijke literatuur slechts een handvol besmettingen buiten plaats. Schrap die maatregel.”

Maar ook bij de afstandsregel voor binnen heeft hij zijn twijfels. „Het nut van die regel hangt af van de vraag wat de belangrijkste besmettingsroute binnen is. Is dat via direct aanhoesten? Als je moet hoesten, dien je echter thuis te blijven. Doet iedereen dat, dan is de 1,5 meter afstand dus niet nodig. Of is de belangrijkste route via aerosolen, ultralichte vochtdruppeltjes? In dat geval heeft 1,5 meter afstand houden ook weinig zin en kun je beter zorgen voor goede ventilatie.”

Helsloot maakt zich nog steeds kwaad over het bezoekverbod van verpleeghuisbewoners, dat gold van 20 maart tot 15 juni. „Deze mensen hebben gemiddeld nog anderhalf jaar te leven. Geef hun de vrijheid om zelf te kiezen of ze bezoek willen ontvangen, met het risico op een besmetting. In plaats daarvan zei de overheid in feite: wij besluiten voor je dat jij geen direct contact met je naaste mag hebben.” Helsloot heeft diverse ouderen in een verpleeghuis gesproken. „Niemand zei: ik wil niet dat mijn kinderen langskomen. We doen of we met het bezoekverbod kwetsbare mensen willen beschermen. Maar eigenlijk doen we dit omdat we niet geconfronteerd willen worden met hoge sterftecijfers in verpleeghuizen. Het welzijn van mensen wordt ondergeschikt gemaakt aan politieke angst.”

De hoogleraar, die zich bezighoudt met onderzoek naar proportioneel veiligheidsbeleid en crisisbeheersing, staat al vanaf de corona-uitbraak in maart kritisch tegenover het kabinetsbeleid. De maatregelen die de regering toen nam, kwamen voort uit paniek, vindt hij. „Op 15, 16 maart was er paniek. De overheid was slecht voorbereid en er was nog weinig bekend over het virus. Dan kun je wat zeggen voor de maatregelen die in alle haast moesten worden genomen.”

In de weken die volgden, werd steeds duidelijker welk type patiënt overlijdt aan corona: bijna uitsluitend kwetsbare ouderen met meerdere onderliggende aandoeningen. „Wees daar transparant over. Maar dat wil de overheid niet. Die heeft liever dat de bevolking zenuwachtig blijft, zodat ze zich beter aan de regels houdt.”

Ook jongeren kunnen flink ziek worden en er langdurig klachten aan overhouden.

„Jawel, die verhalen lees je. Maar om hoeveel mensen gaat het? Ook bij de seizoensgroep belandt een aantal jongere mensen in het ziekenhuis en houdt lange tijd klachten. Dat zijn bijvoorbeeld mensen die door een genetische variant extra gevoelig zijn voor de griep. Maar ik wil graag cijfers zien: wat is het percentage mensen dat langdurige klachten aan een besmetting overhoudt, en rechtvaardigt dat de maatregelen? Die studies ken ik niet.”

Helsloot vindt dat de overheid een nuchtere kosten-batenanalyse moet doen. „Dat gebeurt echter niet. Als je dat wel doet, zie je het volgende. Aan de ene kant kosten de coronamaatregelen de samenleving tientallen miljarden. Dat zorgt dan voor minder sterfte onder kwetsbare mensen die statistisch gesproken nog weinig gezonde levensjaren voor de boeg hebben.”

Mensenlevens zijn toch niet in geld uit te drukken?

„Dat klopt. Maar bij elke ziekte wordt er een afweging gemaakt tussen de winst van een behandeling en de kosten. Denk aan een behandeling tegen kanker. Daar investeren we niet in als een patiënt nog maar een jaar heeft te leven. Het vreemde is dat een medicijn normaal maximaal 40.000 euro mag kosten per gewonnen levensjaar. Nu betalen we als maatschappij een miljoen per gewonnen levensjaar van een coronapatiënt. Totaal disproportioneel. Steek dat geld liever in andere zaken, zoals de jeugdzorg of de verkeersveiligheid. Daarmee win je veel meer levensjaren.”

Helsloot baseert die miljoen op een schatting van maximaal 80.000 gewonnen levensjaren en een prijskaartje van circa 80 miljard euro. Dit bedrag heeft het ministerie van Financiën ruwweg uitgegeven aan steunpakketten voor ondernemers die werden getroffen door de maatregelen.

Dan betalen we toch wat meer.

„Zo simpel is dat niet. De 80 miljard die nu wordt uitgegeven, moet een keer worden terugbetaald. Komende jaren moet er daarom vreselijk worden bezuinigd. Een deel van dat geld zal worden weggehaald bij allerlei vormen van sociale zorg, waardoor mensen eerder ziek worden en overlijden.”

Door de coronacrisis verliezen veel mensen hun baan. En daar zit een ander pijnpunt voor de hoogleraar. „We weten uit CBS-gegevens dat wie zijn leven lang werkloos is, gemiddeld veertien jaar minder gezond is en zeven jaar eerder overlijdt. Vijf jaar geen baan betekent twee gezonde levensjaren minder.” Het coronabeleid veroorzaakt volgens Helsloot een economische crisis die naar schatting 500.000 mensen hun baan gaat kosten. „Als zij na gemiddeld vijf jaar weer werk vinden, levert dat een verlies op van een miljoen gezonde levensjaren. Dat is een direct gevolg van de besluiten die we nu nemen. Ik voorspel dat straks, als het aantal werklozen toeneemt, de gemiddelde levensduur in Nederland zal afnemen. In Engeland zie je dat al gebeuren, door de economische crisis als gevolg van de brexit. Economie is volksgezondheid.”

De afgelopen maanden hebben honderd verschillende experts op verzoek van minister De Jonge in kaart gebracht welke lessen zijn te trekken uit de aanpak en bestrijding van het coronavirus. Een van de drie belangrijkste aanbevelingen was om gerichte en lokale maatregelen te treffen, waardoor de economische en sociaal-maatschappelijke effecten beperkt blijven.

Helsloot: „De gezamenlijke conclusie van de onderzoekers was: de schade van een lockdown is immens. Qua geld en gezondheid, maar ook bijvoorbeeld voor de ontwikkeling van kinderen als gevolg van het sluiten van scholen. En nu het frappante: het rapport wordt gewoon opzij gelegd. Maandag werden er weer landelijke maatregelen getroffen.”

Dat was vanwege het sterk toegenomen aantal besmettingen. De vrees is dat ziekenhuizen en ic’s weer volraken. Wat moeten we dan doen?

„We moeten doen wat redelijk is. Organiseer het zo dat kwetsbaren weten hoe ze zich kunnen beschermen. Bijvoorbeeld door, als ze dat willen, geen bezoek te ontvangen. Zo’n seniorenuurtje in supermarkten vind ik prima. Dat kost weinig, maar geeft mensen wel mogelijkheden.

Het virus krijgen we niet weg, dat zal jarenlang blijven circuleren en muteren. Misschien komt er een vaccin dat een deel van de bevolking tegen de huidige virusvariant beschermt. Mogelijk beschermt dat juist niet de meest kwetsbaren, die zo’n zwakke weerstand hebben dat het vaccin niet aanslaat.

Met onze maatregelen krijgen we het virus niet klein. Accepteer daarom dat er mensen aan overlijden. Dat is geen vrolijke en makkelijke boodschap. Daarvoor hebben we stoere bestuurders nodig. Die moeten doen wat redelijk is: de kwetsbaren beschermen, maar niet ten koste van zoveel levensjaren van alle andere Nederlanders.”

Het RD benaderde tevergeefs diverse deskundigen voor een tweegesprek met u. Een gaf aan zich daar niet „comfortabel” bij te vinden. Waarom wilden zij niet met u in gesprek, denkt u?

„Het is een makkelijke positie om alleen corona-advies te geven. Ik zou in zo’n gesprek van hem of haar willen weten wat het beste is voor de samenleving als geheel. Denk aan bijvoorbeeld de half miljoen werklozen die eerder zullen overlijden. Daar willen ze liever niet over nadenken. Een paar OMT-leden delen mijn visie op de corona-aanpak, maar zeiden tegen mij: we zitten niet in het OMT om die boodschap te brengen.”

„Vergelijking kosten corona en kankermedicijn gaat mank”

De coronamaatregelen leveren zo’n 80.000 levensjaren op maar kosten 80 miljard euro, schat prof. Helsloot. Omgerekend kost een gewonnen levensjaar voor corona dus een miljoen euro. Véél meer dan een medicijn voor een kankerpatiënt mag kosten.

„Een beetje kort door de bocht”, noemt prof. Hans Heesterbeek de berekening. „Ik vind die geen goede basis om beleid op te sturen, omdat de huidige coronacrisis een uitzonderlijke situatie is. Wel is ze nuttig voor de wetenschappelijke discussie.”

De epidemioloog van de Universiteit Utrecht vindt de vergelijking met kanker mank gaan. „Die 80 miljard zit ’m in steunpakketten voor ondernemers. Dat is veel breder dan de kosten voor een kankermedicijn voor individuele patiënten.”

Heesterbeek is het met Helsloot eens dat er voldoende oog moet zijn voor de economische en sociaal-maatschappelijke gevolgen van de coronamaatregelen. Het Outbreak Managament Team kijkt vooral naar het effect op het virus. „Betrek ook andere groepen bij de besluitvorming, zoals sociologen en economen.”

Het probleem is dat er nog geen goede methode is om op een kwantitatieve manier afwegingen te maken tussen de verschillende effecten van de maatregelen. „Dat kan nog jaren duren. Eigenlijk leren we nu voor een volgende crisis.”

„Als het in een café misgaat, gaat het gelijk goed mis”

Slechts 4 procent van de besmettingen vindt in de horeca plaats. Waarom dan toch zulke strenge maatregelen voor die sector, vraagt prof. Ira Helsloot zich af.

RIVM-woordvoerder Coen Berends: „Als het in een café misgaat, gaat het gelijk goed mis, met grote clusters waarbij gemiddeld tien mensen besmet raken. In andere settings gaat het om gemiddeld vijf tot zes personen per cluster.” Daar komt bij dat onder 18 tot 25-jarigen wel 9 procent van de besmettingen in de horeca plaatsvindt.

Bovendien zijn die percentages in werkelijkheid waarschijnlijk hoger. „Als niet bekend is waar een besmetting is opgelopen, wordt meestal de thuissituatie aangevinkt. Terwijl het mogelijk in een café plaatsvond.”

Ook begrijpt Helsloot niet waar de anderhalvemeterregel op is gebaseerd. Berends: „De Wereldgezondheidsorganisatie adviseert 1 meter, in de Verenigde Staten houden ze 2 meter aan. Wij zitten daar precies tussenin.” De afstandsregel berust op een studie uit de jaren dertig, zegt de RIVM-woordvoerder. „Sindsdien wordt die gehanteerd bij infectieziektes. Over afstand kun je twisten, maar gezien het effect op de eerste golf lijkt het te werken. Er zijn geen sterke aanwijzingen om dat te willen wijzigen.”

Voor binnen en buiten andere afstandsregels aanhouden, vindt Berends niet handig.

serie

Corona

Dit is het derde deel in een serie rond corona en de overheidsmaatregelen om verdere verspreiding van het virus tegen te gaan.