De partij die zich daarna de grootste van het land mag noemen, is volgens de laatste peilingen de Arbeiderspartij van oprichter Viktor Ouspaskitch - een partij die amper een jaar oud is.

Litouwen maakt politiek een roerig jaar door. Nadat president Rolandas Paksas eind 2003 onder vuur was komen te liggen op verdenking van corruptie, werd hij op 6 april na een ambtstermijn van ruim een jaar uit zijn functie gezet. Het parlement achtte hem schuldig aan het schenden van de grondwet.

De populistische Paksas had ten onrechte het Litouwse staatsburgerschap toegekend aan Joeri Borisov, een Russische zakenman die de belangrijkste sponsor was geweest van zijn verkiezingscampagne. Bovendien had de president hem staatsgeheimen onthuld en vrienden bevoordeeld bij de privatisering van een staatsbedrijf.

De voormalige stuntpiloot werd op 27 juni opgevolgd door de centrumrechtse Valdas Adamkus, die dit ambt ook al bekleedde van 1998 tot 2003. De uitslag van de verkiezingen werd weliswaar aangevochten door haar centrumlinkse rivaal Kazimira Prunskiene, maar die klacht werd niet gehonoreerd.

Nadat de Baltische staat op 1 mei was toegetreden tot de Europese Unie, stond de politiek in Litouwen bij de Europese verkiezingen van 13 juni opnieuw op de kop. De Arbeiderspartij (DP), die pas acht maanden daarvoor was opgericht, won de verkiezingsstrijd met ruim 30 procent van de stemmen. Daarmee versloeg de partij met ruime cijfers (16 procent) de Sociaal Democratische Alliantie (LSDP) van premier Mykolas Brazaukas, die als nummer twee eindigde. In de Seimas, het parlement, is de LSDP met 51 van de 141 zetels nu nog de grootste en vormt ze samen met de Nieuwe Unie-Sociaal Liberale Partij (NS-SL) de regering.

Ook bij de parlementsverkiezingen van zondag gaat de Arbeiderspartij er volgens de peilingen met de buit vandoor. De partij van de populistische Viktor Ouspaskitch zou ruim 26 procent van de stemmen in de wacht slepen, bijna 10 procent meer dan de huidige coalitie.

Viktor Ouspaskitch (45) is een geboren Rus en spreekt Litouws met een zwaar accent. Sinds 1987 woont hij in de Baltische republiek en bij de onafhankelijkheid in 1990 verkreeg hij de Litouwse nationaliteit. Ouspaskitch ontpopte zich als een succesvol zakenman en leidt nu een holding, bestaande uit zo’n veertig bedrijven, die rond de 4000 mensen werk verschaft. In 2000 beweerde hij dat zijn vermogen 17,5 miljoen euro bedroeg.

Zijn populariteit heeft Ouspaskitch voor een belangrijk deel te danken aan de media, zegt Mindaugas Jurkynas van het Instituut voor Internationale Betrekkingen en Politieke Wetenschap in Vilnius. „Die schilderen hem af als de stoere volksjongen.” Die houding meet Ouspaskitch zich ook aan als ”meneer Agoertsjik” (komkommer) in een komisch televisieprogramma, waarin hij regelmatig verschijnt. De naam ”Agoertsjik” is een toespeling op zijn portret, dat is te zien op de verpakkingen van de komkommers die zijn bedrijf verkoopt. Verder voerde de Arbeiderspartij een enorm uitgebreide campagne in de massamedia, aldus Jurkynas.

De sociaal-economische omstandigheden zijn het belangrijkste onderwerp tijdens de verkiezingscampagne, vervolgt Jurkynas. „Er bestaat een grote kloof tussen arm en rijk. De pensioenen zijn laag en de prijzen hoog. Van de inwoners van Litouwen leeft 16 à 17 procent onder armoedegrens.”

In zo’n situatie vallen de beloften van de populistische Arbeiderspartij in vruchtbare bodem. Zo belooft de partij een prijsdaling van 10 tot 20 procent, een verhoging van het minimumsalaris met 175 euro en dat van pensioenen met 40 euro. Daarnaast moeten jonge stellen voorrang krijgen op de woningmarkt, nieuwe bedrijven in aanmerking komen voor een belastingvrijstelling van vier jaar, en de best presterende studenten op kosten van de overheid in het buitenland kunnen studeren. De DP belooft deze beloften binnen 1111 dagen -dus binnen drie jaar- in te willigen. Volgens economen zal Litouwen failliet gaan als de Arbeiderspartij al deze beloften zou nakomen.

Corruptie is nog altijd een probleem in Litouwen, hoewel dit thema een minder grote rol speelt bij de verkiezingen, zegt Jurkynas. „Over de herkomst van de rijkdom van Ouspaskitch doen veel geruchten de ronde. Zijn bedrijf heeft veel te maken met de Russische markt en mensen vragen zich af of dat wel allemaal zuivere koffie is.”

Ook hebben verschillende partijen kandidaten op hun lijsten staan, die verdacht worden van fraude. De nummer twee op de lijst van de Liberaal Democratische Partij van ex-president Paksas, voormalig parlementslid Rolandas Pavilionis, is onlangs zelfs veroordeeld voor fraude. De partij hoopt niettemin vijftig zetels in het nieuwe parlement te veroveren. Overigens denkt Jurkynas dat corruptie in Litouwen niet meer voorkomt dan elders: „Niet minder, maar ook niet meer.”

Het parlement van Litouwen bestaat uit één kamer. Van de 141 zetels worden er 70 via evenredige vertegenwoordiging gekozen. De overige 71 komen via het districtenstelsel in de volksvertegenwoordiging. Vandaar dat een tweede ronde nodig is op 24 oktober.

Sinds de onafhankelijkheid van Litouwen in 1991 is er nog geen enkele regeringscoalitie in geslaagd, na nieuwe parlementsverkiezingen verder te regeren.