Meestal uit de mond van zwagers, waarmee bijna alles is gezegd.

Het was een tijd van grote Spaanse sportsuccessen. Spanje heerste in het voetbal, tennis en de motorsport. De triomfantelijke blik in de ogen van zwager kon je op verschillende manieren pareren. Als antwoord op zijn vraag kon je een sport noemen waar Spanje niet zo goed in is, zoals korfbal of schaatsen. Maar dat maakte nooit veel indruk. Korfbal en schaatsen zijn in de ogen van Spaanse zwagers inferieure bezigheden.

Een andere methode was doeltreffender. Die bestond eruit om het terrein van de sport te verlaten en andere domeinen uit het leven te noemen. Dingen waarin Spanje weliswaar internationaal koploper is, maar waarin koploper zijn niet zo goed is voor de nationale trots.

Dan kreeg je zo’n soort gesprekje: „Hallo, ik ben Spanjaard. Waarin wil je dat ik van je win? – Nou, in werkloosheid bijvoorbeeld. Of in corruptie. Of huisuitzettingen. Je zegt het maar.”

Na een kwart eeuw in Spanje ben ik er nog steeds niet achter of de gemiddelde Spanjaard nou trots is op zijn land of juist niet. Het enige waar ik vrij zeker van ben, is dat hun land en het imago daarvan de Spanjaarden op de een of andere manier enorm bezighoudt. Dat zit soms in kleine dingen. Als ik tijdens etentjes met vrienden en familie zeg dat het lekker is, krijg ik ontelbare keren te horen dat er geen land ter wereld is waar je zo goed kunt eten als in Spanje.

Voor zover ik erover kan oordelen, kan ik daar een heel eind in meegaan. Maar dat is het punt niet – hoewel het natuurlijk wel een prettige bijkomstigheid van wonen in dit land is. Het punt is dat de stellige bewering dat je nergens zo goed kunt eten als in Spanje meestal uit de mond kwam van mensen die in hun hele leven nog nooit een stap over de grens hadden gezet.

Chauvinisme en nationalisme zijn diepgeworteld in de Spaanse samenleving. Veertig jaar militaire dictatuur van generaal Franco hebben daar alles mee te maken. De twee voornaamste nationale symbolen, de vlag en de monarchie, zijn zelfs een rechtstreeks product van de dictatuur.

Vóór de staatsgreep van Franco was Spanje een republiek. Franco legde de Spanjaarden de monarchie op door kort voor zijn dood Juan Carlos de Borbon als zijn opvolger aan te wijzen. En de huidige Spaanse vlag is die van de ”nationalen” van Franco uit de Spaanse Burgeroorlog. Het is dus van oorsprong de vlag van het Spaanse fascisme, later witgewassen door de democratische grondwet van 1978.

Het verklaart waarom heel wat progressieve Spanjaarden en nazaten van de slachtoffers van Franco zich niet vertegenwoordigd voelen door de vlag en het koningshuis.

De voorbije jaren hebben de rechtse partijen –en met name het extreemrechtse Vox– zich steeds meer opgeworpen als de enige echte verdedigers van de Spaanse nationale trots en zijn symbolen. Ze zeggen dat ze pal staan voor de Spaanse nationale eenheid. Maar door andersdenkenden –net als onder Franco– uit te sluiten als het ”anti-Spanje”, zouden ze wel eens precies het tegenovergestelde kunnen bereiken.