Onderduikadressen vinden werd moeilijker toen er meer Joden en verzetsmensen onderdak moesten krijgen. Vaak kreeg ds. Louis Buenk ”nee” als antwoord. „Het beste was, zo ontdekte hij, om de onderduiker maar meteen mee te nemen en met hem op de stoep te staan. Zo’n confrontatie had meer dan eens succes, dan kon er wel iets worden geregeld”, vertelt Gerrit Kouwenhoven, streekarchivaris van Epe, Heerde en Hattem en lid van de hervormde gemeente in Veessen. Hij schreef ”Veessen – verzet en kerk”, over het IJsseldorp in de oorlogsjaren.

Opvallend veel verzet werd er in het kleine dorp gepleegd tijdens de Duitse bezetting, aldus Kouwenhoven. Ds. Buenk had daar een centrale rol in. „Naar verhouding een groot aantal onderduikers, Joden, geallieerde piloten, een Russische soldaat en anderen zaten in Veessen en omgeving ondergedoken.” Vaak zorgde ds. Buenk daar zelf voor. „Hij organiseerde niet alleen onderduikplekken in Veessen, ook in Hattem, Heerde en Epe en zelfs in het Verscholen Dorp in de buurt van Nunspeet. En in het doopboek van de kerk van Veessen staan verscheidene valse doopinschrijvingen van Joden.”

Sinds 1933 was ds. Buenk predikant in Veessen. Daarvoor was de domineeszoon hulpprediker in Ugchelen. Hij gaf ook les aan het Christelijk Lyceum in Zwolle. In 1944 nam hij een beroep naar Amsterdam aan, pas na de Bevrijding zou hij van standplaats wisselen. Veessen was rond de oorlogsjaren een rustig dorp. De bevolking was grotendeels afhankelijk van het boerenbedrijf en een steenfabriek. De Veessenaren betreurden in 1945 drie oorlogsslachtoffers: twee jonge verzetsmannen en een „totaal zinloos geëxecuteerde” oudere inwoner, aldus Kouwenhoven.

Pacifist

Een man van ‘het gebroken geweertje’ was ds. Buenk aanvankelijk. „Naar eigen zeggen werd hij een pacifist met ‘geladen geweer’. Maar een wapen heeft hij nooit gebruikt. Als consequentie van zijn oppositie tegen het moorddadige geweld van de Duitsers stelde hij zich uiteindelijk wel beschikbaar voor het gewapende verzet.”

Al vroeg maakte de predikant van Veessen kennis met het nationaalsocialisme. „In 1933, toen hij in Duitsland op huwelijksreis was, proefde hij er de anti-Joodse sentimenten. In 1935 maakte hij opnieuw een reis naar Duitsland. Hij ontmoette toen collega’s. Sommigen waren voor, anderen tegen de nazi-ideeën. Na terugkeer wees hij in zijn preken, de catechisaties en het onderwijs op het Christelijk Lyceum op de gevaren van de nationaalsocialistische ideologie.” Eenzijdig was de predikant niet. „In 1939, direct na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, schreef Buenk in de Veessense Kerkklok over het misbruik van de Naam van God door zowel de Duitsers als de Engelsen in hun oorlogsproclamaties.”

De laatste oorlogsperiode was ds. Buenk uit veiligheidsoverwegingen vrijwel nooit meer thuis. Hij had elders in Veessen een kamer. In spertijd droeg hij altijd een flesje medicijnen bij zich voor als hij zou worden aangehouden. Dat had hij dan zogenaamd voor zijn gezondheid nog nodig moeten halen. Zijn huisarts in Heerde zou dit verhaal bevestigen, zo was afgesproken.

Yad Vashem

In 1983 werd ds. Buenk onderscheiden met het verzetsherdenkingskruis. Het Joodse herdenkingscentrum Yad Vashem eerde hem als ”rechtvaardige”. Zelf vond hij dat hij te weinig had gedaan. „Ik mocht enkele tientallen mensen in veiligheid brengen. Als je echter bedenkt dat er meer dan zes miljoen Joden zijn omgebracht, dan maakt jouw aandeel in dat reddingswerk je toch bescheiden. Toch is die oorlog voor mij van grote betekenis geweest. Mijn theologisch denken is er anders door geworden. Het is toch een grote gave dat we als mens niet willen doden, maar willen leven en willen laten leven. Dat je de kans kreeg om iets voor een ander te kunnen doen en dat ondanks alles je leven toch zin kan hebben.”

Kouwenhovens boek is in Veessen huis-aan-huis verspreid. Ook voor alle basisschoolleerlingen was er een exemplaar. Plannen voor een herdenkingsplechtigheid en een monument voor de drie oorlogsslachtoffers en de verzetsmensen zijn wegens corona uitgesteld. „Dat is vooruitgeschoven naar 4 en 5 mei volgend jaar.”

Veessen – verzet en kerk, Gerrit Kouwenhoven; alleen verkrijgbaar bij Willem Pieltjes, IJsseldijk 67 in Veessen, tel. 06-15339415; € 10,--