Dat zegt Steve Tipton naar aanleiding van zijn proefschrift over het Godsbegrip bij Amandus Polanus (1561-1610).

Tipton promoveert donderdag op deze Duitse theoloog van de vroege gereformeerde orthodoxie aan de Evangelische Theologische Faculteit (ETF) in Leuven. Tipton is voorganger van Hillcrest Presbyterian Church in Volant (Pennsylvania, VS), behorend tot de Presbyterian Church in America (PCA).

Bezwaren

Tipton begrijpt de bezwaren tegen de scholastiek. Rationalisme kan immers een gevaar voor kerk en theologie vormen. „Rede en logica nemen bij Polanus een erg belangrijke plaats in, maar ze hebben geen funderende rol, in de zin dat de Schrift buigt voor de rede. Rede en logica vloeien volgens Polanus organisch voort uit het feit dat de mens geschapen is als beeld van God. Mensen zijn rationele schepselen en hebben als zodanig een intellect en wil, waarbij zij ook de vrijheid hebben om die wil ten uitvoer te brengen.”

Tegelijk is er de grote kloof tussen de Schepper en het schepsel, aldus Tipton. „Terwijl God alle dingen in Zijn absolute wetenschap in één ogenblik kent, zijn mensen eindig en feilbaar. Zij verwerven kennis op basis van voortschrijdend redeneren en logisch denken.”

In zijn proefschrift gaat Titon vooral in op het hoofdwerk van Polanus, ”Syntagma theologicae christianae” (1610). De Amerikaanse promovendus zet uiteen dat Polanus’ theologie geworteld is in Gods Zelfopenbaring in de Schrift en de lofprijzing van de Drie-enige God tot doel heeft.

Polanus legde de nadruk op het verheerlijken van God in plaats van Hem alleen te kennen. Tipton: „Volgens Polanus kan de mens God niet waarlijk grootmaken zonder Hem te kennen. Tegelijkertijd geldt: kennen is meer dan een intellectueel proces; het sluit een diepere ervaring van God in. Dus als we God leren kennen, verheerlijken wij Hem en omgekeerd.”

Predestinatie

Tipton keert zich tegen de gedachte dat er een grote breuk bestaat tussen Reformatie en gereformeerde orthodoxie. „Nieuwe onderzoeken wijzen op een samenhang van continuïteit en discontinuïteit. De gereformeerde orthodoxie is in overeenstemming met de Reformatie op het gebied van de leer, maar ten aanzien van de methodologie is er meer continuïteit met de middeleeuwse scholastiek.”

Verder heeft het nieuwe onderzoek volgens Tipton laten zien dat de predestinatie niet als een centraal dogma in de gereformeerde orthodoxie functioneerde, ten koste van de Drie-eenheid. „De Reformatie verschilt ten aanzien van de leer van God niet radicaal van de scholastieke middeleeuwse theologen. Zij delen dezelfde exegetische traditie.”

Polanus stelde dat Gods besluit niet de vrijheid van het schepsel wegneemt, maar juist de voorwaarden schept waarbinnen die vrijheid kan worden gepraktiseerd. „Hij maakt onderscheid tussen verschillende vormen van noodzakelijkheid, onder meer door het scholastieke begrip van vrije en noodzakelijke gebeurtenissen. Polanus keert zich tegen fatalisme of stoïcisme, die we vandaag determinisme zouden noemen. Gods soevereiniteit en menselijke verantwoordelijkheid zijn voor hem geen tegenstellingen, maar de eerste bevestigt de tweede. Of anders gezegd: de tweede rust op de eerste.”

Dat is volgens Tipton een actuele les voor veel Amerikaanse kerken die beïnvloed zijn door een arminiaanse visie op de vrije wil. „Velen verwerpen de notie van Gods soevereiniteit omdat ze niet kunnen begrijpen hoe hun vrije keus verenigbaar is met een soeverein besluit.”