Veel inwoners van Hongkong maakten zich bij de invoering van de nationale veiligheidswet (NSL) grote zorgen. Wat zou deze wetgeving voor hen gaan betekenen? De door China ingevoerde wet, die op 1 juli in werking trad, stelt zaken als separatisme, terrorisme en samenspanning met buitenlandse mogendheden strafbaar. Celstraffen kunnen zelfs oplopen tot levenslang. Sommige inwoners zagen de bui al hangen en verwijderden in allerijl Facebookberichten die mogelijk in strijd waren met de NSL. De zorgen lijken niet ongegrond.

Mensenrechtenorganisaties luiden inmiddels de noodklok. Volgens de groep Hong Kong Watch is de wet „een keerpunt.” In de zes weken dat deze nu van kracht is, is er al een „waarneembare achteruitgang” te zien in de fundamentele rechten en vrijheden, schrijft de organisatie in een recente briefing over de laatste ontwikkelingen.

De wet heeft al tot diverse arrestaties geleid in de voormalige Britse kroonkolonie. Het simpelweg op internet zetten van een verklaring bleek de afgelopen weken al reden genoeg om opgepakt te worden. Volgens Hong Kong Watch toont dit de „willekeurige en repressieve aard van deze nieuwe wet” aan. Van de door China toegezegde vrijheid –eigen rechtspraak en bestuur– toen de Britten Hongkong in 1997 aan Peking overdroegen, is weinig over.

De eerste man die onder de nieuwe nationale veiligheidswet aangeklaagd wordt, verschijnt donderdag voor de rechter. Tong Ying-kit wordt beschuldigd van separatisme en terrorisme. Naar verluidt zou hij tijdens een protest met zijn motorfiets op agenten zijn ingereden. Daarbij droeg de inwoner van Hongkong een vlag met een populaire slogan die ertoe oproept de metropool te „bevrijden.”

De hoorzitting van donderdag staat in het teken van een eventuele borgtocht; de zaak zal nog niet inhoudelijk worden behandeld. Eerder werd Tong borgtocht geweigerd omdat de rechter de kans groot achtte dat hij de nationale veiligheid weer in gevaar zou brengen.

Nachtmerrie

Tong is echter niet het enige doelwit van veiligheidswet. Een van de alarmerendste arrestaties tot nu toe is die van de Hongkongse mediamagnaat Jimmy Lai. De oprichter van de prodemocratische krant Apple Daily werd vorige week maandag met negen anderen opgepakt op verdenking van samenzwering met buitenlandse mogendheden. Enkele dagen later kwam hij na betaling van zo’n 33.000 euro op borgtocht vrij.

De arrestatie van Lai wordt door velen gezien als een brute aanval op de persvrijheid in Hongkong. Deze vrijheid is verankerd in de grondwet van de stadstaat, maar heeft de afgelopen jaren al te lijden gehad. De nieuwe wet lijkt de doodsteek te worden voor een onafhankelijk en vooral een prodemocratisch geluid in Hongkong.

De Chinese Communistische Partij zal haar nieuwe veiligheidswet gebruiken om „met name de vrijheid van de pers en iedereen die zijn steun durft uit te spreken voor democratie” te beknotten, zegt Lord Alton van Liverpool van Hong Kong Watch. De arrestatie van Lai geeft aan dat niemand veilig is, tenzij men volledig in de maat loopt van de Chinese president Xi Jinping.

„Het is duidelijk dat de NSL het dagelijks leven voor het grote publiek ongemakkelijk maakt. Maar voor journalisten die voor onafhankelijke nieuwsmedia werken, is de wet een nachtmerrie die elk detail van hun werk overschaduwt”, schreef Fung Wai-kong, de hoofdredacteur van de Engelse editie van Apple Daily, in een recent opiniestuk in de Britse krant The Guardian.

Verschillende incidenten tonen aan dat de nieuwe wet nu al invloed heeft op de nieuwsvoorziening in Hongkong. De publieke Hongkongse omroep RTHK verwijderde recentelijk een interview met prodemocratieactivist Nathan Law van zijn website. De bekende activist vluchtte naar Groot-Brittannië omdat hij vreesde te worden gearresteerd.

Law riep vanuit zijn ballingsoord andere landen ertoe op de vrijheid van Hongkong te garanderen. Dat is onder de nieuwe veiligheidswet, die ondermijning, separatisme en samenwerking met buitenlandse mogendheden strafbaar stelt, verboden. Aangezien de strafbare feiten in de NSL zo vaag zijn gedefinieerd, zijn nieuwsmedia bang dat ze worden beschuldigd van het instemmen met criminele acties.

Journalisten vermijden onderwerpen die mogelijk als een overtreding van de wet kunnen worden gezien. „Na een interview denk ik wel aan het risico… het is maar een vluchtig moment van aarzeling, maar dat moment is een soort zelfcensuur”, zegt een journalist tegen de website Scroll.in.

Overwinning

Met de persvrijheid ligt ook de democratie onder vuur. Op 31 juli maakte de Hongkongse leider Carrie Lam gebruik van haar noodbevoegdheden om de parlementsverkiezingen, die in september zouden plaatsvinden, met een jaar uit te stellen.

Dit zou nodig zijn geweest vanwege een nieuwe uitbraak van het coronavirus in de stadstaat. „Dit uitstel is volledig gemaakt op basis van openbareveiligheidsredenen, er waren geen politieke overwegingen”, zei ze. Maar die verklaring wordt in Hongkong niet voor zoete koek geslikt.

De oppositie beschuldigt de regering ervan het coronavirus te gebruiken om winst tijdens de voor de oppositie cruciale verkiezingen te voorkomen. Het democratische kamp in Hongkong leek af te stevenen op een ongekende overwinning bij de parlementsverkiezingen. Bij lokale verkiezingen van vorig jaar behaalden prodemocraten al in zeventien van de achttien districten een meerderheid.

Enkele dagen voordat het uitstel bekend werd gemaakt, verbood de regering van Hongkong al twaalf prodemocratische kandidaten mee te doen aan de verkiezingen. Ook activist Joshua Wong (zie kader) werd gediskwalificeerd.

De toezegging van de Hongkongse bestuurder Lam om na de districtverkiezingen „met een open blik” naar de wensen van de bevolking te kijken, lijkt met de komst van de nieuwe veiligheidswet een wassen neus. Het uitstel van de verkiezingen en de wet doen namelijk precies het tegenovergestelde: tijd winnen om prodemocratische activisten te marginaliseren en het zwijgen op te leggen.

De regering in Hongkong heeft ook docenten en studenten in het vizier. Volgens Hong Kong Watch vormt de wet een keerpunt voor de academische vrijheid in de metropool.

Patriottische waarden

In juli ontsloeg de Universiteit van Hongkong (HKU) een hoogleraar vanwege zijn deelname aan prodemocratische protesten in 2014. Volgens de ontslagen Benny Tai heeft de universiteit toegegeven aan druk vanuit China. Hij noemde zijn ontslag „het einde van de academische vrijheid.”

De invloed van de wet beperkt zich echter niet tot universiteiten. Zo’n 200 rooms-katholieke lagere en middelbare scholen in Hongkong kregen deze maand van het bisdom te horen dat ze de bepalingen van de nieuwe nationale veiligheidswet moeten gaan uitleggen en patriottische waarden onder studenten moeten aanmoedigen.

Zo moeten leraren „de juiste waarden over de nationale identiteit koesteren” en Chinese nationale symbolen, waaronder het volkslied en de nationale vlag, respecteren. Daarnaast moet lesmateriaal worden geëvalueerd om „eenzijdige promotie van politieke boodschappen, standpunten of opvattingen” te voorkomen.

De toekomst voor de prodemocratische inwoners van Hongkong is erg onzeker. Maar over één ding bestaat geen twijfel: elk persoon met een afwijkend geluid zal uiteindelijk de mond worden gesnoerd. Is het niet met grof geweld, dan is het wel sluipenderwijs.

Activist Joshua Wong vlucht niet: Ik vecht tot de laatste minuut

Kort maar krachtig. Zo beantwoordt activist Joshua Wong (23) de vragen. Al meer dan acht jaar strijdt hij voor de vrijheid en rechten van Hongkongers.

We spraken elkaar vorig jaar rond deze tijd over de massaprotesten die u mede organiseerde. Hoe zou u de situatie in Hongkong nu omschrijven in vergelijking met toen?

Wong: „We hebben de solidariteit van de samenleving in Hongkong ervaren, maar we zijn ons ook bewust van het hardere optreden vanuit Peking, met het risico dat we aan China worden uitgeleverd. Dat we naar een ”black jail” (een particuliere gevangenis waar onder andere marteling plaatsvindt, LP) worden gestuurd.”

Wat is uw grootste zorg op dit moment?

„We moeten nu onze persoonlijke veiligheid beschermen. Ons leven staat op het spel. Ik weet niet zeker wat ons te wachten staat: misschien een black jail, misschien een andere straf.”

U heeft eerder al aangegeven dat het geen verrassing zou zijn als u weer wordt gearresteerd. Waar ziet u het meest tegen op?

„Het gaat er niet om dat je in Hongkong wordt gearresteerd. Het gaat over de rechtsvervolging op het vasteland van China. Het gevaar dat je naar een black jail wordt gestuurd.”

U heeft de situatie in Hongkong weleens omschreven als een gevecht tussen David en Goliath. Hoe ziet u dat nu, met de nieuwe wet en uitstel van de verkiezingen?

„Goliath is sterker, maar er zijn meerdere Davids in Hongkong en in de internationale gemeenschap.

Het uitstellen van de verkiezingen is een misleiding van Peking. Ik denk dat ze de verkiezingen uiteindelijk zullen schrappen. Over een jaar is er weer een nieuw excuus bedacht.”

Wat betekent de huidige situatie voor christenen in Hongkong?

„Ik hoop als christen het zout en het licht in deze samenleving te zijn en niet te worden verslagen. Zeker gezien hoe Peking de religieuze vrijheid uitholt.”

Hoe heeft de nieuwe wet de prodemocratische beweging veranderd?

„Het zorgde voor meer dreiging, maar ook voor meer ontevredenheid in Hongkong.”

Maar de massale protesten lijken nu grotendeels van de straten verdwenen.

„Klopt, een deel van de reden is het hardere optreden. Maar tegelijkertijd komt dat ook vanwege de uitbraak van Covid-19.”

Hoe ziet u de toekomst voor Hongkong en zijn inwoners?

„De toekomst zou in handen moeten zijn van de Hongkongers zelf. Het is nog steeds niet het moment om op te geven en te worden verslagen.”

Wat betreft uw eigen toekomst, heeft u overwogen Hongkong te verlaten?

„Ik zal blijven vechten tot de laatste minuut.”

Is die laatste minuut niet al ingegaan met de nieuwe wet?

„Ik zie geen reden om op te geven. Ik vecht al acht jaar en de komende acht jaar zullen we blijven vechten. We gaan door tot onze laatste adem.”

Wat vindt u van de internationale reacties op de ontwikkelingen in Hongkong?

„Geen woorden maar daden.”

Wat is uw visie op het gevaar van China voor Taiwan?

„Vandaag Hongkong, morgen Taiwan en later is de rest van de wereld aan de beurt. Ik denk dat Europa de situatie maar beter goed in de gaten kan houden, mede gezien de dreiging van de Nieuwe Zijderoute waarmee het continent wordt geconfronteerd.”

Is Europa daarin te naïef?

„Het zou niet mogen zijn dat China profiteert zonder enige verplichting om internationale verdragen na te leven.”