”Ik verbind u door”
Auteur: Vonne van der Meer
Uitgeverij: Contact, Amsterdam, 2004; 176 blz.
ISBN 90 254 1943 7, € 18,90 (geb.) of ISBN 90 254 1909 7, € 14,90 (pb). Eén vervelende opmerking maken, één keer onaardig doen aan de telefoon, één keer je collega afsnauwen - en voor je het weet heb je een spoor van ellende in gang gezet. In ”Ik verbind u door” laat Vonne van der Meer zien hoe zelfs de kleinste fouten, de geringste zonden het begin van een keten van kwaad kunnen worden. De christelijke moraal is duidelijk: wijk van het kwade en doe het goede.

Na haar drie boeken met eilandverhalen -”Eilandgasten”, ”De avondboot” en ”Laatste seizoen”- heeft Vonne van der Meer nu een totaal andersoortige roman geschreven, een boek waarin de lezer van bovenaf naar het menselijke gewriemel op de aardbodem kan kijken. Letterlijk, want de ikfiguur is een soort engel, die alle gebeurtenissen in het verhaal overziet en steeds probeert de dingen een goede wending te geven. Vaak tevergeefs, soms niet.

Angstaanjagend
Het verhaal begint zo alledaags als het maar kan, in een provincieplaats in het midden van het land waar Edith ’s ochtends in bed haar man afwijst, alleen maar omdat ze zich ineens een vervelende opmerking van een vrouw in de supermarkt herinnert. Hij vertrekt verongelijkt en chagrijnig naar zijn werk, waar hij geen aandacht kan opbrengen voor zijn naaste collega, die op zijn beurt weer een andere collega afsnauwt, die op haar beurt een sollicitante afwijst, die op haar beurt… enzovoort. Het kwaad vermenigvuldigt zich, plant zich voort en wordt groter en groter. Tot het zo groot is dat het slechts met een moord tevredengesteld kan worden.

Dat is wel een angstaanjagende gedachte, dat ieder onbedachtzaam woord uiteindelijk tot de meest verschrikkelijke dingen kan leiden. De persoon aan het begin van de keten, die het vlammetje aansteekt, beseft niet hoe groot het vuur uiteindelijk worden zal - en zal dat ook nooit weten, omdat de vonk via zo veel verschillende tussenpersonen is overgesprongen dat het eind van de keten uit het zicht verdwenen is.

Maar we hoeven als lezers gelukkig niet te denken dat het hier om een onvermijdelijk noodlot gaat. Het vuur kan geblust worden, al kost dat de nodige inspanning. Edith krijgt spijt en belt haar man op zijn werk - te laat voor zijn naaste collega, maar wie weet wat ze daarmee aan extra ellende voorkomen heeft. Ondanks zichzelf, ondanks haar neiging tot gemakzucht en negeren van problemen zet ze in de loop van de dag steeds een stap in de goede richting, steeds buigt ze net op tijd haar impulsen om: „In plaats van een bazig wezen met een grote tas stond er ineens een mens naast haar. (…) Ze was niet van plan een gesprek aan te knopen, ze wilde zo snel mogelijk naar huis (…), maar nu kon ze niet zomaar weg lopen.”

Triviale keuzes
De figuur van Edith laat heel mooi zien hoe ieder mens elke dag opnieuw honderden keuzes maakt, die op het eerste gezicht totaal onbelangrijk zijn: zal ik blijven staan of weglopen, zal ik opbellen of de dingen op hun beloop laten, zal ik die ander voor laten gaan of niet? Maar hoe triviaal dat allemaal ook lijkt, die nauwelijks opgemerkte keuzes van al die alledaagse mensen bepalen met elkaar het verloop van de wereldgeschiedenis, en iedere kleine beslissing kan een wending ten goede of ten kwade aan die geschiedenis geven. Zo staan we allemaal voortdurend op het snijpunt van goed en kwaad, we bezwijken voor de verleiding of bieden er weerstand aan, elk moment van ons leven.

Dat klinkt nogal moralistisch, en zo is het ongetwijfeld ook bedoeld - in die zin is ”Ik verbind u door” een uitermate stichtelijk boek. Maar prekerig is het niet; het verschil met een echte preek is immers dat Vonne van der Meer niet schroomt om het kwaad tot in detail navoelbaar te maken, om het leven te beschrijven zoals het zich voordoet, compleet met haat, wraak, seks en moordzucht. Wie daar moeite mee heeft, moet dit boek niet lezen. Dat blijft toch altijd een persoonlijke afweging: waar liggen je grenzen, hoe ver kun je als lezer -met de schrijver- afdalen in het wezen van het kwaad? Maar één ding is duidelijk: het gaat Vonne van der Meer niet om het beschrijven van het kwaad op zichzelf, het gaat om de boodschap die ze wil overbrengen.

Dat laatste doet ze misschien te nadrukkelijk, als ze de grootste misdadiger van het verhaal nog tot inkeer laat komen. Of dat helemaal realistisch is? Maar toegegeven, het onderstreept de boodschap: zelfs voor de diepst gevallen zondaar is het mogelijk om -via boete en berouw- een nieuw begin te maken. Iedere misdadiger is immers een gewone, menselijke mens, helemaal niet zo verschillend van ons allemaal.

Engel
Uit zo’n gedachte, trouwens uit dit hele boek, blijkt hoe Vonne van der Meer zich in de loop van jaren het christelijke wereldbeeld heeft eigen gemaakt. Zonde en genade, schuld en vergeving, verleiding en volharding, dat zijn de zaken waarom het in het leven draait - en dat is absoluut een christelijke grondhouding. Ook al zou een calvinist de nadruk wellicht wat minder op die menselijke keuzes en wat meer op Gods plan met de geschiedenis leggen.

Misschien is dat laatste wel de reden dat ik een beetje moeite heb met die vrij machteloze engelfiguur. Ze kan de mensen goede gedachten influisteren, maar niet in het juiste spoor dwingen. Trouwens, een engel is ze niet helemaal, want ze herinnert zich een verleden waarin ze een lichaam had. Maar wat ze dan is, een gestorven heilige? Nee, ik weet niet goed wat ik met die engel aanmoet.

Maar al is de ikfiguur dan nogal ongrijpbaar, en al komen er wel heel veel personages langs, het verhaal op zichzelf is bijzonder spannend. Wie er eenmaal in begonnen is, kan het boek niet neerleggen voordat ook de laatste pagina omgeslagen is. En daarna gaat het verhaal verder, buiten de pagina’s, want wie zal zeggen welke keuzes van de lezer -ten goede of ten kwade- erdoor beïnvloed zullen worden?