Ten Berge (72) promoveert vrijdag in Tilburg op het proefschrift ”Pelgrimeren met een missie. Het Palestijnse ”Kom en zie!-initiatief in cultuurwetenschappelijk en historisch-theologisch perspectief”. Hij was eerder voorzitter van het Steuncomité Israëlische Vredes- en Mensenrechten (SIVMO) en bestuurslid van Kairos-Sabeel, een internationale organisatie die Palestijnse christenen een „stem” wil geven.

Christelijke Palestijnen deden in 2009 onder het motto ”Kom en zie” een door de Wereldraad van Kerken gesteunde oproep om naar hun land te blijven „pelgrimeren”, maar dat te doen met „een boodschap van vrede, liefde en verzoening.” Deze oproep was vervat in een appel van vijftien bekende Palestijnse christenen, gesteund door dertien kerkleiders van christelijke denominaties in Israël en Palestina: ”Het uur van de waarheid: een woord van geloof, hoop en liefde uit het hart van het Palestijnse lijden”.

Ten Berge voelt zich geïnspireerd door dit –omstreden– document en is gefascineerd door deze nieuwe vorm van pelgrimeren. Als medewerker van de rooms-katholieke vredesbeweging Pax Christi organiseerde hij meerdere ”solidariteitspelgrimages” naar Israël en Palestina. Deze waren gericht op ontmoetingen met de diverse bewoners van ”het Land”. Hij hanteert liever dit laatste, algemenere open begrip, dan de volgens hem beladen term ”het Heilige Land”. „Ik gebruik ook liever de term ”Jodendom” dan het begrip ”Israël”, dat de ene keer religieus en dan weer politiek wordt gebruikt. De Joden zijn onze oudere broeders en zusters in het geloof, leerde ik als katholiek. Maar lastig genoeg, heeft bij het ontstaan van de staat Israël religie eigenlijk geen rol gespeeld.”

U constateert dat Palestijnse christenen tussen wal en schip vallen.

„Zij vinden zelf van wel en dat begrijp ik ook, de aandacht voor hun situatie gaat op en neer, maar hun positie wordt steeds hachelijker. Velen zien het niet meer zitten en kiezen voor emigratie. Het aantal christenen is in het Land in enkele decennia teruggelopen van 10 procent naar 1,2 procent. Het aantal christenen alleen in Israël lijkt wel licht gestegen, maar dat is vooral door het huispersoneel uit de Filippijnen.”

Zogenaamde „christenzionistische” reizen nemen toe, stelt Ten Berge vast. „Hun eigen cijfers gaan uit van circa 40.000 activisten wereldwijd. Je ziet ieder jaar meer christenzionisten die in Jeruzalem Loofhuttenfeest vieren. Hun politieke betekenis is ook toegenomen, zeker met de Amerikaanse regering onder Trump en Pence, al dateert die toename al vanaf Reagan. Netanyahu bezoekt elk jaar met kerstmis het christenzionistische hoofdkwartier, maar ontmoet dan geen kerkleiders. De president van de Palestijnse Autoriteit gaat voor de nachtmis naar Bethlehem. Zo liggen de verhoudingen.”

U bepleit dus meer bezoek aan Palestijnen?

„Ja, maar ik ben geen partijganger van de Palestijnen, noch ben ik dat van Israël. Ik probeer zelf ”grensganger” te blijven. Ik sprak tijdens mijn reizen niet alleen Palestijnse christenen, maar ook Israëlische vredes- en mensenrechtenactivisten. Beiden dringen aan op verandering en vooral op gelijke burgerrechten voor iedereen. Ik had zelf onder meer ontmoetingen met Palestijnse en Israëlische ouders die kinderen verloren hebben door het geweld. En dan zie je, hoe juist zij, in hun gemeenschappelijke leed, elkaar herkennen en erkennen.”

Is het mogelijk een dubbele solidariteit te ervaren, zowel met Israël als met de Palestijnen?

„De kansen waren er wel, maar je ziet het vandaag helemaal spaak lopen. Waar zijn toch de moedige leiders, vraag je je soms af. Ik ken ze wel, maar wij zouden veel meer kunnen doen om ze voor het voetlicht te brengen, echt relevant te maken, zoals destijds in Zuid-Afrika. Kerken branden hun handen liever niet aan het conflict. Ik heb ook Nederlandse rabbijnen meegemaakt die privé van hun hart geen moordkuil maken als het over Netanyahu gaat, maar wegduiken zodra hun publiek om een mening wordt gevraagd.”

Een Zuid-Amerikaanse bevrijdingstheoloog stelt in uw boek dat alle mensen „pelgrims” zijn, juist ook de vluchtelingen en migranten. U legt verbanden met Franciscus van Assisi, Augustinus en Bunyan. Wat is hier uw eigen opvatting?

„Augustinus leert me dat we onze eigen, particuliere geschiedenissen niet met al te grote letters moeten schrijven. Israël als staat dreigt nu een nieuw Joods getto te worden. Paulus koos zijn weg echt hélemaal anders. Hij stond op de Agora en ging in open debat met de Griekse sceptici en ook met zijn Joodse broeders en zusters. Pelgrimeren is ten diepste missionair, het zoekt de ontmoeting over grenzen, al doende groei je en verander je: innerlijk, moreel. En dat dwingt je tot keuzes.”