De laatste maanden heeft het mogelijke Turkse lidmaatschap gezorgd voor grootschalige discussie binnen de Europese Unie en de NAVO. De Nederlandse politiek is zelfs in een crisissituatie gekomen de afgelopen weken. De splitsing binnen de VVD geeft aan welke emoties de Turkse kwestie nog steeds kan opwekken binnen de Europese en de Nederlandse politiek.

Schrikbeeld
De zich al tientallen jaren voortslepende kwestie van een Turks lidmaatschap van de EU zal eindelijk worden besproken. De komende maanden zal niet alleen voor de Turkse regering maar ook voor de EU-lidstaten duidelijk worden waar de toekomst van het land zal liggen. Veel tegenstanders zien met angst uit naar een lidmaatschap van de islamitische grootmacht. De deelname van dat land aan het zogenaamde christelijke Europa wordt door velen als een schrikbeeld gezien. Een mogelijke islamitische overheersing van het Europa van nu, met alle mogelijke negatieve economische en religieuze gevolgen, wordt door velen aangevoerd als de reden om het Turkse lidmaatschap te weigeren. Voorstanders geloven echter niet in dit doemscenario. De positie van Turkije als islamitisch land kan zelfs als voorbeeld worden genomen waaraan veel andere islamitische landen zich zouden moeten spiegelen.

De pro-Europese houding van de grootste niet-Amerikaanse NAVO-bondgenoot staat buiten discussie. De houding van Turkije tijdens de Koude Oorlog, de militaire kracht van zijn leger en de seculiere machtsstructuur zouden moeten worden aangevoerd als redenen voor een toelaten van dit Euraziatische land. De positieve integratie van de miljoenen Turken in vooral Duitsland, België en Nederland geeft al jarenlang aan dat deze grootmacht geen gevaar betekent voor de huidige Europese samenleving. Turkije is een seculier, op westerse ideeën gestoelde samenleving. De positie van Turkije als westerse bondgenoot tegen opkomend fundamentalisme, extremisme en regionale instabiliteit in het Midden-Oosten en Centraal-Azië moet evenmin worden onderschat.

Belangrijk
Turkije is al associatielid van de EU sinds 1963 en kandidaat voor het lidmaatschap sinds 1999. Het heeft het op een na sterkste leger van de NAVO, met grootschalige strategische samenwerkingsovereenkomsten met alle lidstaten. Het land ligt geostrategisch zeer belangrijk wat betreft 70 procent van de bewezen energiereserves van de wereld en het zal de komende jaren een zeer belangrijke doorvoerfunctie gaan vervullen van olie- en gasexport naar de EU en de VS. Deze gegevens kunnen niet zomaar weg worden geschoven onder de noemer: het is een islamitisch land!

Sinds het einde van de Koude Oorlog heeft Turkije zich duidelijk geprofileerd als een stabiliserende factor in de Kaspische regio. De natuurlijke, economische en culturele achtertuin van Turkije is grotendeels gepacificeerd door de seculiere invloed van de diverse Turkse regeringen. De voortdurende extremistische conflicten in Tsjetsjenië, Azerbeidzjan, Turkmenistan en Oezbekistan zouden veel groter zijn geweest indien de Turkse invloed op deze bewegingen niet pacificerend had gewerkt. Zelfs onder de huidige, volgens velen een naar het fundamentalisme neigende Turkse regering is er sprake van een voortdurende wil en politiek van toenadering tot het Westen. Het belang van de positie van Turkije als bondgenoot van het Westen, en vooral van de EU, is zó groot dat het land zo snel mogelijk moet worden geïntegreerd in de nieuwe EU en haar mogelijke toekomstige veiligheidsstructuren.

Bush
De officiële politiek houding van diverse Europese grootmachten, zoals de Britten, Duitsers en Italianen, die allen voorstander zijn van verdere integratie van Turkije in EU-verband, wordt tevens ondersteund door Washington. De Amerikaanse president Bush heeft al diverse keren duidelijk gemaakt dat hij de Turkse aanvraag voor het EU-lidmaatschap helemaal ondersteunt. Het laatste werd weer duidelijk gedurende de laatste ontmoeting tussen Bush en de Turkse premier. Bush heeft diverse keren verklaard dat de VS volledig aan de kant van Turkije staan. Turkije zou het lidmaatschap van de EU moeten worden aangeboden. Voor de Amerikanen is het bijna een halszaak geworden. Turkije is in de ogen van Washington een zeer belangrijke speler in het geostrategische machtsspel in de Kaspische regio en een van de leidende naties in de strijd tegen het internationaal terrorisme.

De Europese houding is nog steeds verdeeld. De rol van mensenrechten, economische problemen en de angst voor de islam hebben de overhand. De economische integratie wordt door tegenstanders gezien als bijna onoverkomelijk. De vrijheid van arbeidsmigratie is hierbij de grootste struikelblok. Dit anti-Turkse sentiment, indien het de overhand kan krijgen de komende maanden, is echter een zeer gevaarlijke ontwikkeling.

Cruciaal
De positie van Turkije is van cruciaal belang voor de vorming van een sterk en veilig Europa. De huidige pro-westerse houding kan een ommezwaai van 180 graden laten zien bij een directe afwijzing van het lidmaatschap. De latente extremistische tendensen onder delen van de Turkse bevolking zullen worden gevoed indien Turkije niet wordt toegelaten. Een islamitische Turkije betekent een geostrategisch gevaar van betekenis. Mogelijke allianties met Irak, Syrië of zelfs Iran kunnen leiden tot een totaal andere geostrategische constellatie.

Het huidige Turkije wordt door het gehele Midden-Oosten gezien als de voorpost van het Westen. Niet alleen beschikt het land over de grootste en sterkste militaire macht in de regio, indien Israël buiten beschouwing wordt gelaten het heeft tevens de zeggenschap over de watertoevoer naar Iran, Syrië en Irak. De Eufraat en de Tigris stromen vanuit de Turkse bergen naar het Mesopotamische laagland. Syrische waterstromen kunnen al worden gereguleerd door Turkije, vooral via de diverse grootschalige damprojecten in het land. Deze situatie kan echter ingrijpend veranderen indien Turkije gedwongen wordt naar het islamitische kamp over te lopen.

Ten tweede zal het niet alleen een directe verzwakking van het NAVO-bondgenootschap betekenen, maar tevens een direct gevaar voor het voorbestaan van Israël. Turkije is het enige islamitische land dat directe militaire verdragen heeft gesloten met de Joodse staat. De Turks-Israëlische militaire samenwerking gaat zeer ver, waarbij gezamenlijke militaire oefeningen worden gehouden. Het Israëlische leger en de defensiebedrijven onderhouden en versterken de Turkse militaire kracht sinds jaren. Dit staat zeer ter discussie indien Turkije een klap in het gezicht krijgt van de EU.

Brug
Europese experts en politici hebben gelukkig op tijd ingezien dat veranderingen noodzakelijk zijn. Het lidmaatschap van Turkije van de Europese Unie heeft zowel grote politieke als economische voordelen. Turkije kan bijdragen aan de energievoorziening en de veiligheid in Europa. Dat stelt een groep van vooraanstaande Europese politici. Onder hen bevindt zich ook oud-minister van Buitenlandse Zaken en oud-eurocommissaris Van den Broek. De groep, onder leiding van de Finse ex-president Ahtisaari, doet een beroep op de Europese regeringsleiders om een besluit over onderhandelingen met Turkije over lidmaatschap van de EU niet langer uit te stellen, als de Europese Commissie volgende maand ook stelt dat Turkije klaar is voor gesprekken. Het dagelijks bestuur van de EU presenteert op 6 oktober een rapportage over de voortgang in Turkije. Staatssecretaris Nicolaï (Europese Zaken) zei in een reactie dat, zodra Turkije aan alle criteria voldoet, er direct begonnen moet worden met onderhandelen. „Dan mogen we geen politieke spelletjes spelen om eronderuit te komen.”

De tijd voor verdere integratie is aangebroken. De keuzes die nu worden gemaakt, zullen van doorslaggevende betekenis zijn voor de rust en de stabiliteit aan de Europese grenzen. Turkije heeft de kans om echt een brug te vormen tussen Oost en West, maar wel graag vanuit een westers standpunt.

De auteur is Midden-Oostenspecialist en olie- en strategisch analist.