„Een schijnend licht voor alle Afrikanen”
„Een diapresentatie van Gods barmhartigheid - Beyers Naudé zou er geen bezwaar tegen hebben als we hem en zijn leven zó zouden gebruiken, ook al wilde hij niet dat een herdenkingsdienst alleen over hem zou gaan.” In dat licht sprak dr. A. H. van den Heuvel maandagavond in de dankdienst in de Utrechtse Dom over het leven en werk van dr. C. F. Beyers Naudé.
De dienst in de volledig bezette kerk viel onder verantwoordelijkheid van de plaatselijke gemeente. De organisatie was, onder auspiciën van de Raad van Kerken in Nederland, in handen van de dienstenorganisatie van de PKN.
Beyers Naudé, de op 7 september overleden blanke ’grootvader’ van het verzet tegen de apartheid in Zuid-Afrika, wilde niet dat er bij zijn dood te veel over hemzelf gezegd zou worden. „Laat het Evangelie spreken, zei hij”, herinnert zijn vriend, de voormalige hervormde secretaris-generaal Van den Heuvel zich, „want dat heeft mij veertig jaar lang geïnspireerd, bemoedigd, vermaand en getroost.”
Na sprekende flitsen uit het leven van Beyers Naudé komt dr. Van den Heuvel bij zijn tekst, Romeinen 8:19: „Met reikhalzend verlangen wacht de schepping op de openbaarwording van de kinderen van God.” „Is dat niet hoe wij ons Beyers Naudé herinneren? Als iemand met gestrekte tenen, uitgestrekte nek, hoofd vooruit, anticiperend op wat wordt verwacht.”
In de behandelde tekst gaat het om de derde trap van de oecumene, zo plaatst dr. Van den Heuvel de tekst in kader. „De basistekst van de oecumenische beweging is: opdat allen één zijn. Die eenheid vond Beyers in kerken van allerlei leer en cultuur. De tweede trap van de oecumene is de oproep om alle volken tot Jezus’ discipelen te maken. Dit magna charta van de zendingsbeweging is vaak misbruikt als vrijbrief voor culturele arrogantie en koloniale uitbuiting. Maar, denk aan Beyers, het is ook vaak herkend als een machtig breekijzer tegen het nationalisme en als een leerschool dat eenheid geen uniformiteit betekent.”
In de derde trap van de oecumene gaat het om de hele schepping. „Bijbels gezien, legde Van den Heuvel uit, „is daar alles wat zucht, alles wat lijdt, alles wat vruchteloos is onder begrepen. Die schepping lijkt te blijven steken in barensnood en pijn. De eenheid ervan is niet te vinden in de feitelijkheid of rationaliteit, nee, in het reikhalzend verlangen naar het zichtbaar worden van mensen die hun bestemming hebben gevonden, die transparant zijn tot op de inhoud van hun hoop, die herkenbaar zijn in de uitwerking van hun geloof en niet verkild in hun liefde. In de woorden van Paulus: Gods kinderen.”
Wat is er van Beyers Naudé te leren? „Dat het erom gaat dat er mensen opstaan die in alles, wetenschap, kunst, politiek, religie, uit de kast komen als hoopgevende, bevrijdende, zorgzame, rechtzoekende, vergevende, verzoenende waarheidszoekers. Daar wacht de schepping op.” Maar gaat Romeinen 8 eigenlijk niet over een verre toekomst? Van den Heuvel gaf het antwoord van Naudé door: „Hij zou met alle overtuigingskracht die in hem was gezegd hebben dat woordjes als ”ooit” en ”later” ons maar al te vaak doen vergeten dat verlangen nu verplicht en dat hoop nu doet leven. Iemand die leeft uit de verwachting van een rechtvaardige maatschappij, zet zich nu al in voor recht en vrede. Alleen bevrijders worden vrij. Alleen verzoeners zullen verzoening ervaren. Zijn Heer en Meester had hem alleen tot Zich geroepen om hem uit te zenden. Van Jezus had hij geleerd dat alles draait om Christus, maar dat het uiteindelijk gaat om de wereld.”
Voorafgaand aan de herdenkingsdienst spraken mevrouw D. P. S. Jana, ambassadeur van de Republiek Zuid-Afrika, en de Nederlandse minister van Justitie, mr. J. P. H. Donner. Jana, die Beyers Naudés leven in vogelvlucht overzag, roemde diens grote begrip voor de zwarten. „Hij deed wat hij deed, omdat hij er totaal in geloofde. Deze prediker van vrede en verzoening was een schijnend licht voor alle Afrikanen. Als er één Afrikaner was die een echte Afrikaner was, dan was het Beyers Naudé.”
Donner was eveneens vol lof over de overleden strijder tegen de apartheid. „Op het kompas van zijn geloof en van wat hij in geweten ervoer als vingerwijzing Gods, volgde hij een recht traject waar zijn eigen mensen steeds verder afbogen in een onmenselijk beleid en zijn kerk steeds verder afweek van wat hij als haar opdracht zag.” De minister besloot zijn toespraak met de opmerking dat een mens relaties, vrienden, familie behoeft om te overleven. „Met de mensheid is het net zo. Beyers Naudé was een van die vrienden door wie we als mensheid met onszelf kunnen leven en kunnen overleven. Laten we hem zo herdenken, en iedere dag gedenken, zodat hij in zijn houding tot inspiratie is in onze tijd en onze situatie.”
