Dat zei beeldend therapeut Jolanda Glas woensdagavond tijdens een zogenoemd webinar rondom crisispastoraat in coronatijd. Het webinar was georganiseerd door de Theologische Universiteit Kampen (TUK) en de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) en maakt onderdeel uit van de permanente educatie van predikanten .

Aanvankelijk was er in de praktijk van Glas weinig te merken van de gevolgen van het coronavirus. „De reacties waren opvallend laconiek, met beeldbellen lukt het eigenlijk ook wel. Maar na een paar weken sloeg dat om. Mensen ervaarden meer angst, depressie en eenzaamheid.”

In deze situatie van angst, onzekerheid en isolatie staan basisbehoeften als veiligheid, verbondenheid en autonomie onder druk, aldus de beeldend therapeut. Juist mensen bij wie deze minder aanwezig zijn door bijvoorbeeld een traumatische ervaring in hun jeugd, zijn extra kwetsbaar. „De angst voor het virus kun je namelijk niet wegnemen. Maar dat moet ook niet, je moet de angst juist erkennen. Angst is niet alleen maar slecht; die heeft een functie, waarschuwt ons voor gevaar. Als we niet bang waren geweest voor corona en geen maatregelingen hadden genomen, dan waren er veel meer doden gevallen.”

De vraag is dus niet hoe je angst kunt wegnemen, maar hoe je ervoor kunt zorgen dat deze je niet gaat beheersen. „Wat je wel kunt doen is de angst verdunnen. Dat doe je door de aandacht te verleggen naar andere dingen, zoals een hobby, de kerk of de natuur.”

Serieus nemen

Ook pastoraal gezien is het van belang de angst niet weg te nemen of weg te redeneren, aldus dr. Egbert Brink, universitair docent Oude Testament en pastorale theologie. „In oude liedjes als ”Je hoeft niet bang te zijn” zit de suggestie dat je niet bang mag zijn. Niet het ontkennen van de angst, maar het juist serieus nemen van de angst is wat wordt gevraagd. We zien dat Jezus de angst ook niet uit de weg gaat, maar heeft doorleefd. Het kan troostend zijn om je angsten met die van Jezus te verbinden.”

Erkenning van de klachten en het uithouden bij iemands klachten is volgens dr. Brink de basishouding die een crisissituatie vraagt. „Traumata vragen niet om een oplossing en mensen vragen daar ook niet om. Uitspraken als „de tijd heelt alle wonden” helpen niet en zijn bovendien niet waar.”

Glas sluit hier bij aan: „Ik spreek dan ook liever over integratie van het trauma in het leven dan over verwerking. De term verwerking geeft toch de suggestie dat er op een gegeven moment een punt moet zijn waar we het trauma achter ons kunnen laten.”

„Waar we aan moeten doen is wondverzorging”, aldus dr. Brink. „Een wond heeft aandacht nodig, maar ook zorgvuldigheid en geduld. Een wond die men durft te tonen moet terughoudend worden benaderd en we moeten oppassen de vinger op de zere plek te duwen. De Heiland heeft Zijn wonden getoond na Zijn opstanding en die worden heel serieus genomen.”

Isolement

Wanneer iemand zich terugtrekt en isoleert en tegelijkertijd vraagt om aandacht vertoont hij of zij typisch gedrag dat kan duiden op een trauma, aldus de docent uit Kampen. „Dit is een lastige situatie omdat mensen soms zeggen geen contact te willen terwijl ze dat ten diepste wel willen. Als er contact is, is het belangrijk de klacht de ruimte te geven. Tegen een generatie die is opgegroeid met „Niet klagen maar dragen”, moeten we zeggen: „Klagen en je laten dragen.” We hebben voorbeelden genoeg in de psalmen, bij Job en natuurlijk Jeremia.”

Isolement is de tegenpool van de menselijke basisbehoefte aan verbondenheid. Glas: „Mensen die in isolement zitten, hebben een verminderd immuunsysteem en hebben meer last van stress. Bovendien biedt isolement uiteindelijk schijnveiligheid, omdat de onderliggende oorzaken niet worden weggenomen. Terugtrekken biedt een directe beloning: ik hoef de confrontatie met mijn angsten niet aan. Maar uiteindelijk verergert het de problemen. Hier ligt dus een taak in de gemeente en het pastoraat.”