Een ander verhaal, ook in Nederland gretig gedeeld via sociale media, gaat over een 93-jarige man die bij het verlaten van het ziekenhuis moet betalen voor het gebruik van het beademingsapparaat. De man begint te huilen. Niet omdat hij de rekening niet kan betalen, maar „omdat ik al 93 jaar adem van Gods lucht en ik heb er nooit voor betaald. Weet je hoeveel ik God verschuldigd ben? Ik heb God niet eens één keer bedankt.”

Nog een soortgelijk bericht. Een priester voor wie geld is ingezameld om aan de beademing te kunnen, schonk zijn behandeling aan een onbekende jongere patiënt. „Hij stierf als een priester”, wordt erbij gemeld.

Al deze niet waargebeurde verhalen worden breed verspreid en geloofd. Vooral via WhatsApp en Facebook breiden ze zich als een olievlek uit. Ook onder christenen in Nederland.

Datajournalisten van het onderzoeksprogramma Pointer volgden afgelopen tijd dubieuze berichtgeving rond het coronavirus op de voet. Ze zagen het aantal berichten van onbetrouwbare bronnen sinds het uitbreken van de coronapandemie razendsnel oplopen.

Onderscheid

Alexander Pleijter, universitair docent journalistiek & nieuwe media aan de Universiteit Leiden, onderzoekt zulke verhalen. Hij geeft leiding aan een team studenten die de beweringen nagaan, en ze publiceren op de website nieuwscheckers.nl.

Pleijter vindt het belangrijk om onderscheid te maken tussen nepnieuws en bovenstaande voorbeelden. „Bij nepnieuws gaat het vaak om het zwartmaken van anderen, zoals politieke tegenstanders of vluchtelingen. De christelijke getuigenissen zijn positieve, verzonnen berichten waarmee mensen elkaar bemoedigen. Het doorvertellen van verhalen hoort ook bij het geloof.”

De docent denkt niet dat er achter de verspreiders mensen zitten die er financieel beter van worden, zoals bij nepnieuws vaak het geval is. „Zolang de verhalen niet kwaadwillend zijn en mensen ze mooi vinden, zie ik er niet zo veel kwaad in.”

Vuistregels

Er zijn een aantal vuistregels om na te gaan of een bericht juist is. Als eerste is het raadzaam om te kijken naar de betrouwbaarheid van de bron. Kijk vervolgens of er meerdere betrouwbare bronnen zijn die het verhaal bevestigen. Let op de datum van verspreiding, wellicht is het nieuws al jaren oud. Als er een afbeelding bij het bericht staat, is het mogelijk om via Google te zoeken naar vergelijkbare afbeeldingen. Zo valt te achterhalen of de foto al eerder gebruikt is, wellicht bij een bericht met een andere strekking.

Julian Urban

Hoe zit het nu eigenlijk met de verhalen uit het begin van het artikel? Zijn ze aangedikt? Of in het geheel uit de lucht gegrepen?

Een van de artsen die zo onder de indruk was van de voorganger op de intensive care, heeft verschillende namen. Meestal is het Julian Urban, maar soms ook Julian Urban Lorenzo of Lulian Urban. Er zijn ook bronnen die beweren dat de arts is overleden. Uit onderzoek van Nieuwscheckers blijkt dat er in het Italiaanse artsenregister geen arts bestaat met een van de voorkomende namen. Ook is er geen arts overleden met een dergelijke naam.

Over de 93-jarige man die begon te huilen bij het verlaten van het ziekenhuis bestaan talloze varianten. De eerste versie van het verhaal gaat terug tot 2003. In elk verhaal gaat het om een andere operatie. Een hindoestaanse variant heeft het over een oorinfectie, terwijl een moslim „al 70 jaar lang Allah niets hoeft te betalen.”

Naar verluidt is de Italiaanse priester niet eens in het ziekenhuis geweest voor beademing, omdat zijn medische situatie dat niet toeliet.

Hoopvol, troostrijk en bemoedigend in zware tijden. Nepnieuws is het niet te noemen, maar de berichten zijn niet waar.