Kernwaarden die niet per se moeten samenhangen met geloof in God, want we moeten toch iedereen meenemen.

Is dat voldoende? Ik geloof toch dat een extra kernwaarde absoluut nodig is: bescheidenheid en eerbied voor de hoge God.

Gedurende de oudheid en de middeleeuwen was één ding vanzelfsprekend in de stad of de staat: de gezamenlijke vrees voor God (c.q. voor de goden) was een noodzakelijk bindmiddel. Hoe kon je anders ooit waarborgen dat mensen, van nature zelfzuchtig, de wetten van het land naleefden? En hoe kon je anders waarborgen dat de heersers eerlijk handelden? Lang niet altijd kunnen betrouwbare mensen aanwezig zijn om de wet te handhaven. Burgers moeten dan ook het besef hebben dat Iemand „hun wegen ziet en hun treden telt.”

Griekse tragedieschrijvers waarschuwen voor ”hybris”, de menselijke valkuil van overmoed. Een goede illustratie hierbij vind ik de ”Brief over tolerantie” van John Locke (1689). Hij betoogde dat de overheid de verschillende godsdiensten gewoon moet toelaten, met een enkele uitzondering, vooral voor atheïsten. Atheïsten kon je volgens Locke onvoldoende vertrouwen (vooral na een eedaflegging) omdat ze God niet vreesden. Voor alle duidelijkheid: zijn oordeel over atheïsten neem ik niet over, wel geloof ik dat in de rechtsorde bescheidenheid en eerbied voor God nodig zijn.

Vanuit een ander perspectief: in de Bijbelse profetieën over de heidenvolken valt op dat God juist bij deze volken telkens de zonde van hoogmoed aanwijst. Babel, Moab en Tyrus bijvoorbeeld hadden hoge verwachtingen van hun vestingwerken, van hun rijkdom of van hun slimheid, maar werden daarom bestraft.

Met die noodzaak is nu niet anders gesteld. Alle Nederlandse wetten heffen aan met de zinsnede „Wij, Willem-Alexander, bij de gratie Gods, koning der Nederlanden…” Dat moet dus geen loze kreet zijn.

Een zeer prangend concreet punt waarin die noodzaak van bescheidenheid en eerbied nu naar voren komt, is euthanasie. Vorige maand deed de Hoge Raad uitspraak in een euthanasiezaak. Nadat een arts euthanasie had uitgevoerd bij een door dementie wilsonbekwame patiënte, had het Tuchtcollege dit afgekeurd. De jaren tevoren opgestelde verklaring was onvoldoende duidelijk, aldus het Tuchtcollege. De Hoge Raad vernietigde die uitspraak, helaas, en oordeelde dat de euthanasie wel toegestaan was op basis van die oudere verklaring.

Een beslissing over eigen leven en dood kan echter geen menselijke beslissing zijn. Het is gevaarlijke ”hybris” als we de beslissing over het sterven naar onszelf toe trekken. Het gaat onze beslissingsmacht te buiten. Het autonomie-argument gaat overigens ook niet op, omdat mensen zulke sociale wezens zijn dat het nemen van zo’n besluit in volstrekte persoonlijke autonomie onmogelijk is.

Een ander punt waarbij ontstellende hoogmoed blijkt, is de wetgeving herijking ouderschap die wordt voorbereid. Zouden wij met ons beperkt verstand werkelijk in staat zijn om een voor kinderen goede gezinsstructuur te ontwerpen waarbij meer dan twee ”ouders” een rol kunnen hebben?

Bescheidenheid en eerbied zijn hard nodig in bestuur en beleid. Ik ervaar daarom soms wat ongemak bij burgervaderlijke toespraken die als strekking hebben: „samen gaan we het redden in de strijd tegen corona.” Laat het ook in de overheidscommunicatie gewoon doorklinken dat wij mensen zo beperkt zijn dat we een God nodig hebben in goede en in slechte tijden.

De auteur is advocaat bij BVD advocaten.