Help, de populist kaapt het christendom

Er is plaats aan de overlegtafel in Europa. Plek voor burgers, kerken en politieke leiders om in de huidige situatie van politieke instabiliteit op de voorgrond te treden, een plaats op te eisen en deel te nemen aan het gesprek over de toekomst van Europa. Dat zegt Oyvind Habrekke, projectleider van het Engelstalige boek ”Is God a populist?” en werkzaam als onderzoeksdirecteur bij de christelijke denktank Skaperkraft in Oslo, Noorwegen.

Het is cruciaal dat Europese kerken, burgers en politieke partijen bespreken op welke manier het christendom nu in het publieke domein wordt weergegeven, zegt Habrekke. Met het boek ”Is God a populist?” wil de projectleider, samen met de elf experts en wetenschappers die aan het boek hebben bijgedragen, vooral iedereen aansporen om kritisch te overdenken of het acceptabel is dat één specifieke groep, de populistische partijen, zich het christelijk erfgoed tot eigendom hebben gemaakt. Populisme wordt in het boek voornamelijk omschreven als een beweging die weerstand biedt tegen de gevestigde orde en –in de naam van het christendom– verdeeldheid zaait.

![2020-05-02-katZA12-ØyvindHåbrekke-2-FC_web.jpg](https://erdee-prod-bucket-s3-001.ams3.digitaloceanspaces.com/2020_05_02_kat_ZA_12_Oyvind_Habrekke_2_FC_web_57d84b86d6.jpg) ---Øyvind Håbrekke. beeld RD---

Het gevaar dat de onderzoeksdirecteur in zijn thuisland Noorwegen, maar ook in andere Europese landen ziet, is dat de jongere generatie minder basiskennis heeft van het christendom. Dat wordt volgens hem in het algemeen veroorzaakt door een daling van kerkbezoek en minder onderwijs over het christendom in het schoolsysteem. „Dat roept de vraag op: Waar komt de jongere generatie in Europa vandaag de dag in aanraking met het christendom? Ze horen populistische leiders die zich als christen bestempelen. Die vervolgens ook in naam van het christendom de grenzen willen sluiten voor vluchtelingen.”

Dat in de politieke arena naar het christendom en de christelijke wortels wordt verwezen, kan zowel mooi als gevaarlijk zijn, legt Arie de Pater, vertegenwoordiger van de Europese Evangelische Alliantie (EEA) in Brussel, uit. „Het geloof moet niet voor het politieke karretje worden gespannen zonder dat het persoonlijk enige betekenis heeft. Het echte christendom hol je daarmee uit.” Aan de andere kant vindt De Pater het mooi dat het christendom wel wordt genoemd en aanwezig is in de politiek.

Onrecht

Maar de vertegenwoordiger wijst er ook op hoe populisten mensen tegen elkaar opzetten met simpele oplossingen van complexe problemen. „Denk bijvoorbeeld aan het Europese vluchtelingenprobleem. Dan wordt er geroepen om een hek te bouwen om vluchtelingen buiten te houden. Maar dat doet onrecht aan de situatie. Zo willen veel mensen in Hongarije de christelijke cultuur beschermen, maar het principe om naar de zwakke om te zien, laten ze onbenoemd.”

Dat het populisme het christelijk geloof gebruikt, is een gevaar voor christenen, meent politiek wetenschapper Christel Lamère Ngnambi, die drie van de tien hoofdstukken van het boek schreef. „Het christendom zonder Christus is niet christelijk.” Christenen hebben daarom volgens hem een zware verantwoordelijkheid om kritiek te leveren op referenties naar het christendom die alleen voor politieke doeleinden worden gebruikt. Daarnaast moeten christenen de taal die populisten gebruiken, weer in de juiste context plaatsen.

:::inline_article 1:::

Bovendien hebben christenen de verantwoordelijkheid om op te staan tegen polarisatie van de samenleving, meent Ngnambi. „Als een christen ben je een ambassadeur van Christus en vertegenwoordiger van een verzoenende samenleving.” Ngnambi vindt het moeilijk om te zien hoe die christelijke visie van een verzoenende samenleving en de retoriek van populistische partijen hand in hand kunnen gaan.

Hoe christenen, in tegenstelling tot populisten, naar vluchtelingen moeten omzien, wordt meermaals in het boek aangehaald. Het is gemakkelijk om in een tunnelvisie van bedreiging terecht te komen, zegt Susan Kerr, eindredacteur van ”Is God a populist?”. „Vluchtelingen moeten echter als individuele mensen, niet als groep, worden gezien. Nationale grenzen zijn door mensen gemaakt. Maar als God naar de wereld kijkt, ziet Hij niet de nationaliteit, maar een mens.” Dat er een of ander plan zou zijn om de religie van het Europees continent te veranderen, is zeker niet het geval, zegt Kerr.

De rol van de kerk en christenen in Europa is juist om contact te zoeken met mensen die door een populistische partij worden gemarginaliseerd, meent de eindredacteur. Daarnaast moeten kerken discussies voeren over de christelijke kernprincipes en wat het betekent om christen te zijn in relatie tot de politiek. Wat de kerken volgens Kerr juist níet moeten doen, is prediken op welke partij christenen moeten stemmen. „Ik kom uit Noord-Ierland en heb de gevaren daarvan zelf gezien.” Zijn voorgangers politieke experts, vraagt ze zich hardop af. „Hetzelfde geldt voor zaken over het geloof trouwens. Is alles wat de voorganger zegt waar? Het is belangrijk om altijd voorzichtig te zijn. En om voorgangers te bevragen.”

Ook Habrekke benadrukt dat kerken in Europa wel sociaal betrokken moeten zijn bij de politiek, maar niet in details mogen treden over welke partij er moet worden gesteund. „Christenen hebben verschillende visies op linkse, rechtse of centrum partijen. Ze kunnen het zelfs oneens zijn over onderwerpen als mondialisering of immigratiebeleid. Maar christenen kunnen niet wegkijken van de principes van menselijke waardigheid, gemeenschappelijk goed en naastenliefde.”

![2020-05-02-katZA13-SusanKerr-2-FC_web.jpg](https://erdee-prod-bucket-s3-001.ams3.digitaloceanspaces.com/2020_05_02_kat_ZA_13_Susan_Kerr_2_FC_web_40626bf93d.jpg) ---Susan Kerr. beeld RD---

Vraagteken

Met alle ontwikkelingen in Europa op het gebied van populisme, het christendom en nu ook nog de bijkomende onzekerheden rond het coronavirus, is het een groot vraagteken hoe de toekomst van Europa eruit zal zien. „We zien nu dat grenzen dicht zitten, dat de kerkgang wordt aangepast, dat mensenrechten in gevaar komen en dat sommige staten de noodtoestand uitroepen. Dat alles zorgt voor vruchtbare grond voor een groei van populisme”, zegt Kerr.

De Pater omschrijft twee mogelijke gevolgen van de huidige situatie. „Of er komt een roep om meer Europa, meer afstemming op Europees niveau en meer coördinatie. Of het tegenovergestelde. Mensen die zeggen: Zie je nu wat het resultaat is van al die open grenzen? We moeten terug naar onze eigen landsgrenzen. Uiteindelijk vindt Europa wel een oplossing, maar hoe die er uitziet, dat weet ik niet.”

Als christen met een populist samenwerken?

Een christen kan best een kop koffie met een populist drinken, zegt Christel Lamère Ngnambi, politiek wetenschapper en analist. „Ik verwerp de populistische partijen niet, want niet alles is per se slecht. De partijen stellen vragen die goed zijn.” Het is volgens hem echter een ander verhaal wanneer het gaat over samenwerking rond wet- en regelgeving of het vormen van een regering.

Dat christelijke partijen tot verschillende conclusies komen rond samenwerking met populistische partijen, bleek in de zomer van 2019. Na de Europese Parlementsverkiezingen besloot Forum voor Democratie (FVD) zich bij de fractie van de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR) aan te sluiten. Voor de ChristenUnie, die samen met de SGP in de ECR zat, was de toetreding van FVD onacceptabel. De ChristenUnie verliet de fractie, terwijl de SGP wel bleef.

Het kan van de SGP een tactische zet zijn geweest, merkt Ngnambi op. „Door samen te werken, hou je de deur voor dialoog open. Maar dat betekent ook dat de SGP een grote verantwoordelijkheid heeft om gesprekken en besluitvorming met FVD in goede banen te leiden.” Het besluit van de ChristenUnie begrijpt de politiek wetenschapper ook. „Politici van de ChristenUnie zullen zich vast hebben afgevraagd of het ethisch verantwoord is om hun besluitvorming in het Europees Parlement te verbinden met een populistische partij.”

Waar moet voor christelijke partijen de grens liggen rond samenwerking met populistische partijen? Daar kan geen zwart-wit antwoord op worden gegeven, zegt Oyvind Habrekke, onderzoeksdirecteur van de christelijke denktank Skaperkraft. Hij ziet de discussies rond de thematiek op dit moment onder meer in Duitsland en Zweden sterk opleven.

Het is volgens Habrekke een groot dilemma waar politieke partijen in heel Europa mee worstelen. „Wanneer je kiest voor samenwerking, geef je een populistische partij legitimiteit en geef je min of meer aan dat je het accepteert waar de partij voor staat. Maar wanneer er niet wordt samengewerkt, dan groeit de populistische partij nog meer omdat het meer sympathie onder kiezers krijgt.”

Degenen die wel een eenvoudig antwoord geven op dit dilemma, bekijken het vraagstuk te oppervlakkig, stelt de onderzoeksdirecteur. Bovendien wordt de kwestie volgens hem ook nog bemoeilijkt doordat er verschillen zitten tussen populistische partijen: sommige zijn matiger terwijl andere extremer zijn.

:::inline_article 2:::

Hoe kerken kunnen opstaan tegen populisme

Hoe kunnen kerken bijdragen aan de gezondheid van de hele samenleving? Die vraag stelt theoloog Ondrej Kolarovsky in hoofdstuk zeven ”Slowakije op een kruispunt”. De Slowaakse Kolarovsky geeft vervolgens tips.

„De beste manier om te beginnen is het identificeren van punten die angst (kunnen) opwekken bij burgers in het land. Kerken kunnen deze angsten behandelen en in een betere richting wijzen. Ze kunnen advies geven over hoe angst kan worden weggenomen of mensen waar anderen bang voor zijn, benaderen op een manier waarop Jezus contact opnam met de gemarginaliseerden.”

„De christelijke bijdrage moet niet worden gekenmerkt door het zoeken van vijanden of zondebokken, maar door het aanbieden van een beter verhaal, een betere manier en een beter alternatief.”

„De kerk kan de verkeerde aannames van populisme, die mensen in wij en zij verdelen, blootleggen. Een christelijke houding is om er vóór anderen te zijn, niet tégen anderen.”

„Een uitdaging voor de kerk is om te benadrukken dat christelijke waarden niet alleen waarden zijn die het leven en het gezin beschermen, maar ook anticorruptie, eerlijkheid, gerechtigheid en meer omvatten.”

„De kerk wordt opgeroepen om een compleet en complex beeld van de werkelijkheid te schetsen, en niemand, in dit geval populisten, toe te staan slechts een paar stukken te nemen, ze in een andere context te herstructureren en ze te misbruiken voor verdeeldheid zaaiende politieke doeleinden.”

„De boodschap van de kerk zou erop moeten aandringen dat christenen niet al hun vertrouwen kunnen stellen op een mens, maar alleen op God, en we mogen ook geen andere Heiland verwachten, omdat Hij al is gekomen.”

Help, de populist kaapt het christendom

Buitenland

RD.nl in uw mailbox?