Geen volle Dam dus maandagavond, waar een zwijgende mensenmassa om klokslag 8 uur twee minuten stilte in acht neemt. Want juist door dat collectieve zwijgen, spreekt een volk. We gaan niet zomaar door, we staan stil, we herdenken. Wat er was, wat sommigen hebben meegemaakt, waarvan verreweg de meesten alleen weten van horen zeggen. Herdenken is nodig om niet te vergeten. Vandaar ook dat RDMagazine zaterdag in het teken van 75 jaar bevrijding staat.

Maar enkel herdenken is niet genoeg. Een herdenking die niet schuurt, is geen goede herdenking. Omdat de natie tijdens het herdenken in de spiegel van de geschiedenis kijkt. En dat kijken, is nooit vrijblijvend. Want door in de spiegel van het verleden te blikken, kijk je ook naar het heden.

Een herdenking die blijft steken bij dat wat was, is ongevaarlijk. Maar een herdenking waarbij het gruwelijke wat er gebeurde naast het heden wordt gelegd, is veel waardevoller dan het korte tijdsbestek van twee minuten stilte doet vermoeden.

Herdenken is gevaarlijk. Omdat het de schijnwerpers ook richt op dat wat nu gebeurt. Op antisemitisme dat er nu is. Op taalgebruik dat, beschaafd of onbeschaafd, links of rechts, nu mensen en groepen tegen elkaar opzet. Op misstanden die er nu zijn. Op het misbruik van de vrijheid die 75 jaar geleden werd bereikt ten koste van zoveel mensenlevens. Roepen dat ze niet voor niets gestorven zijn, zonder te kijken naar hoe de vrijheid werd en wordt gebruikt, is een ijdel roepen.

Wat heeft Nederland gedaan met 75 jaar vrijheid?

Wat is er geleerd van de gruwelen van de Holocaust?

Hoe verhouden we ons als klein maar rijk land tot de rest van Europa? En tot de wereld?

We herdenken Auschwitz en Treblinka en Bergen Belsen en Westerbork en al die andere kampen met die afschuwelijke namen waar miljoenen mensen werden opgesloten, uitgemergeld, ziek gemaakt, de dood in gejaagd. Maar hoe kun je in de spiegel van het verleden kijken, zonder ook de vluchtelingen te zien die nu leven in overvolle kampen aan de randen van Europa? Economische vluchtelingen wellicht, die helemaal geen recht hebben op een verblijfsvergunning. Maar wel mannen, vrouwen en kinderen die in erbarmelijke omstandigheden opgesloten zitten en kans lopen te sterven als het coronavirus toeslaat.

Kijken in de spiegel van de geschiedenis doet pijn. Moet misschien wel pijn doen.

Omdat zij die gedenken altijd met twee ogen kijken.

Met het ene oog naar toen.

Maar met het andere oog zeker ook naar nu.