Bij het faillissement van Enron bleek dat de financiële resultaten een misleidende weergave van de werkelijkheid boden. De schuldenlast van het bedrijf bleek veel groter dan de cijfers van Enron suggereerden. Enron maakte op grote schaal gebruik van speciaal opgerichte bedrijven waarin het technisch gezien een minderheidsaandeel had, maar waarin Enron het wel voor het zeggen had. Door middel van transacties met deze bedrijven tegen hoge prijzen verschafte Enron zichzelf kunstmatig omzet en winst. Tevens werden schulden van Enron naar deze ondernemingen verschoven.

Het faillissement van Enron heeft grote gevolgen. De aandelenkoers kelderde, met als resultaat dat Enron werknemers de waarde van hun pensioenen in rook zagen opgaan. In Amerika is het immers niet ongewoon dat het overgrote deel van de pensioentegoeden belegd worden in aandelen van het bedrijf waar men werkt. De accountant van Enron, Andersen, wordt in zijn voortbestaan bedreigd nu blijkt dat deze firma zich onvoldoende kritisch heeft opgesteld ten opzichte van de opdrachtgever.

Accountants
Het lijkt logisch dat de schijnwerpers nu gericht worden op de rol van accountants. Zijn accountancyfirma’s voldoende onafhankelijk bij het beoordelen van de boekhouding van ondernemingen die ook op andere gebieden grote klanten zijn?

Het is echter te makkelijk om accountants te brandmerken als grote schuldigen in dergelijke affaires. De praktijken van Enron waren grotendeels niet strijdig met de Amerikaanse regelgeving. Het is de vraag of beleggers niet bedrogen willen worden.

Een illustratie hiervan is de praktijk van beursgenoteerde bedrijven om pro-formaresultaten te publiceren. Pro-formaresultaten zijn resultaten die naar believen door het management zijn aangepast voor incidentele gebeurtenissen, zoals overnames. Na afloop van een kwartaal verschijnt een persbericht waarin pro-formaresultaten worden gepubliceerd, waarop beleggers reageren. Een maand later worden de officiële, door de accountant goedgekeurde resultaten gedeponeerd. Beleggers nemen meestal niet de moeite ook die cijfers te analyseren. Deze cijfers wijken soms dramatisch af van de pro-formacijfers.

Een voorbeeld: Cisco rapporteerde over de eerste drie kwartalen van 2001 een pro-formawinst van 700 miljoen dollar. De door de accountant goedgekeurde cijfers kwamen uit op een verlies van 3 miljard dollar. Over dezelfde periode rapporteerden de 100 grootste aan de Nasdaq genoteerde ondernemingen een totale pro-formawinst van 19 miljard dollar. De door de accountant goedgekeurde resultaten waren anders: een totaalverlies van 82 miljard dollar. Een verschil van 100 miljard dollar in resultaten: meer dan een afrondingsverschil!

Beleggers
De schijnwereld van de aandelenkoersen blijkt dus niet alleen te rusten op loze verwachtingen betreffende de toekomst, maar ook nog eens op schijncijfers over het verleden.

Is dat de ondernemingen te verwijten? Of de accountants? Slechts ten dele. De hoofdschuldigen zijn de beleggers. Beleggers zijn steeds meer gericht op snelle, speculatieve koerswinsten op aandelen. De onderliggende werkelijkheid doet er niet toe, zolang de hype de koersen maar opdrijft. De rechtszaken die aangespannen worden door beleggers die geld verloren door dalende aandelenkoersen zijn dan ook vaak hypocriet. Het zijn de beleggers die als lemmingen over elkaar heen buitelen bij het kopen van speculatieve aandelen. Dit drijft de koersen op.

Wanneer de ballon wordt doorgeprikt zijn het wederom de beleggers die met elkaar het ravijn in springen. De dalende aandelenkoers wordt immers veroorzaakt door verkooptransacties van diezelfde beleggers. Wie, hopend op snel fortuin, zonder grondige analyse in aandelen stapt, is zelf verantwoordelijk voor de risico’s. Wie een toren wil bouwen moet eerst de kosten berekenen.

Drs. O. M. van der Tang, ondernemer in de ICT-sector en gemeenteraadslid