Puffend en piepend worstelt de stoomtrein station Grosmont in Noordoost-Engeland binnen. Witte wolken schieten omhoog. Op het perron van het pittoreske station halen de veelal oudere reizigers hun fotoapparatuur tevoorschijn.

”Fireman” (stoker) Norman Hugill heeft op het station amper tijd om een mok koffie te halen. Hij moet snel weer aan de slag. Het vuur moet blijven branden. Met een spade deponeert Hugill vette kolen in de stoommachine. Machinist David Jones maakt zich op de bok gereed om de stoomtrein van de North Yorkshire Moors Railway naar Pickering te loodsen. Met veel kabaal zet de monumentale trein zich in beweging.

De 30 kilometer lange tocht door nationaal park North Yorkshire Moors verveelt geen moment. De trein kronkelt door een fraai heuvelachtig landschap. Hier en daar kijken koeien dromerig toe. Diverse filmmakers gebruiken de omgeving als decor.

Ook in Engeland is vervoer per stoomtrein alleen nog in zwang als toeristische attractie. Een herinnering aan vervlogen tijden. Bij de Britten verdween de stoomtrein in de jaren zestig van de vorige eeuw van het toneel.

Ontberingen
Fraai is ook de treintocht van Settle naar Carlisle. Het vermaarde spoortraject leidt door intrigerend Engels heuvellandschap langs fraaie stationnetjes. In golvende weiden grazen koeien en schapen.

De 115 kilometer lange spoorweg telt veertien tunnels en twintig viaducten. Het bekendst is het Ribblehead Viaduct. Het bouwwerk telt 24 gewelven. Iedere zesde boog -de King Arch- is extra stevig.

Voor de 6000 arbeiders was het van 1869 tot 1876 een hele toer om de Settle-Carlisle Railway aan te leggen. Niet iedereen overleefde de ontberingen. Gedenktekens bij bijvoorbeeld Ribblehead herinneren aan hen die bezweken.

Het voortbestaan van de roemruchte spoorlijn hing diverse malen aan een zijden draad. In de jaren zestig en tachtig van de vorige eeuw viel bijna het doek. Mede als gevolg van privatisering is het Engelse spoorwegennet niet zelden in beroerde staat. De angst bestond dat onder meer het Ribblehead Viaduct zou bezwijken. Met alle gevolgen van dien. Schrappen van de spoorweg leidde echter lokaal en nationaal tot protest. Nadat er miljoenen ponden aan een opknapbeurt werden gespendeerd, rijdt de trein nog altijd tussen Settle en Carlisle, via plaatsen zoals Kirkby Stephen en Appleby.

Vijandelijk vuur
Een oase voor treinfanaten is het National Railway Museum in de eeuwenoude stad York. De toegang tot het museum is gratis, bepaalde de Britse overheid. Het spoorwegmuseum, naar eigen zeggen wereldwijd het grootste in zijn soort, trekt jaarlijks meer dan 700.000 bezoekers.

De attractie herbergt tientallen historische treinen. Boeiend zijn de koninklijke rijtuigen, daterend uit het Victoriaanse tijdperk. Paleisjes tussen de rails. De coupés bevatten onder meer fraaie blauwpurperen fauteuils, chique eetkamers en een heuse weelderige badkamer met ligbad.

In de Tweede Wereldoorlog was zo’n koninklijke trein gepantserd tegen vijandelijk vuur. Zodoende konden koning George VI en koningin Elizabeth per trein het land door om de manschappen een hart onder de riem te steken.

Paradepaardje van het National Railway Museum, in 2001 Europees Museum van het Jaar, is de Mallard. Het blauwe, robuuste gevaarte staat te boek als de snelste stoomtrein ter wereld. In 1936 raasde de oogappel van de Londen & North Eastern Railway op de top van zijn kunnen met dik 200 kilometer per uur over de rails. Inwoners van het dorp Little Bythan werden uit hun slaap opgeschrikt toen het bakbeest tijdens die zegerit door het dorp knetterde.

Behalve roemruchte treinen toont het National Railway Museum vele duizenden voorwerpen die een relatie hebben met de Britse spoorwegen. Kopjes, borden, miniatuurtreinen, plaatsnaamborden, een paardenambulance en talloze andere zaken. Ook gezien: een verzameling kleurige touwtjes, bedoeld om het gezichtsvermogen van aspirant-machinisten te testen.

Emmer
Kleiner van opzet is het spoorwegmuseum in Darlington. In deze regio reed vanaf 1825 de eerste stoomtrein met passagiers. Tienduizenden verwonderde kijkers langs het spoor aanschouwden tijdens de eerste rit hoe de trein zich met een gangetje van nog geen 8 kilometer per uur door het landschap bewoog. Begin van een nieuw tijdperk.

De eerste stoomtrein voor het vervoer van passagiers, de Locomotion, is een van de pronkstukken van het museum. Voor aan de wagen hangt een emmer met kolen. De gloeiende kolen dienden als verlichting. In de eeuwen voor de stoomtrein trokken paarden de wagons voort. Het einde van het stoomtijdperk in de jaren zestig van de vorige eeuw was een grote klap voor de 3000 arbeiders in Darlington. Zij verdienden de kost met de bouw en reparatie van stoomlocomotieven.

Rook
Iemand die met lede ogen moet hebben toegezien hoe de stoomlocomotief een halve eeuw geleden uit het landschap verdween, is Norman Strongman. „Ik hou van de vieze handen, de geur, de rook van treinen”, zegt de gepensioneerde Brit in een werkruimte waar hij een oude locomotief reinigt. Een kilometer verderop staat het nagelnieuwe spoorwegmuseum Locomotion in Shildon, vroeger een bolwerk van treinenbouwers. Vanaf deze maand is het museum open.

Strongman, voorheen werkzaam in de psychiatrie, denkt met genoegen terug aan zijn jeugdjaren, toen hij niet weg was te slaan bij de rook brakende locomotieven. „Als jongen van twaalf stond ik vaak op een loopbrug om de treinen te zien binnenrijden. Ik ging expres in de rook staan. Fantastisch. Alleen vond mijn moeder het niet zo leuk dat ze telkens mijn kleren moest wassen.”

Meer info: VisitBritain, 020-6890002, en www.visitbritain.nl.