Bijbels Openluchtmuseum op stelten
’s-HERTOGENBOSCH - „Een donderslag bij heldere hemel.” „Volkomen onverwacht.” De uitdrukkingen buitelen over elkaar heen toen maandag bekend werd dat bisschop Hurkmans van ’s-Hertogenbosch het bestuur van de Nijmeegse Stichting Heilig Landstichting de laan heeft uitgestuurd. Hurkmans zegt Jezus Christus weer centraal te willen stellen in het Bijbels Openluchtmuseum, dat sinds de jaren zeventig een steeds multireligieuzer inslag kreeg. Het bestuur laat zich echter niet zomaar wegjagen en heeft oud-premier Van Agt gevraagd te bemiddelen. „De bisschop staat een museum voor een select groepje voor; wij een museum voor álle Nederlanders.”
„Geschokt” is hij. E. J. M. Schröder, voorzitter van het nu ontslagen, zeven leden tellende bestuur heeft er geen woorden voor. „Op 11 januari is de bisschop hier nog op werkbezoek geweest. Geen negatief woord is er toen gevallen.” Op 25 februari ontving het bestuur echter een brief van de bisschop waarin deze aangaf dat hij wilde dat het bestuur zich volledig achter de statutaire doelstellingen zou plaatsen. De brief meldde ook een ultimatum, dat afgelopen dinsdag afliep.
Die periode was, vond het bestuur, veel te kort. Schröder: „Dezelfde dag nog, 25 februari, hebben we daarom een brief teruggeschreven waarin we de bisschop voorhielden dat we, gezien de ernst van de zaak, onmogelijk met de gestelde termijn uit de voeten konden. We verwachtten een positief antwoord, maar in plaats daarvan lag er afgelopen zaterdag bij elk bestuurslid een ontslagbrief op de mat.”
Het Bijbels Openluchtmuseum, oorspronkelijk een pelgrimsoord voor rooms-katholieken, streeft al geruime tijd naar aansluiting bij de multireligieuze samenleving. Het ontvangt daarvoor subsidies van uiteenlopende overheden. Deze zijn echter gekoppeld aan het multireligieuze en sociaal-economische beleid van het museum.
Dat beleid, zegt Schröder, is niet van vandaag of maandag. „Al in de jaren zeventig werd, onder invloed van de veranderende samenleving én van het feit dat het museum op de rand van het faillissement stond, besloten het museum een bredere basis te geven dan Jezus Christus alleen. In 1993 viel het besluit de nadruk te gaan leggen op de drie abrahamitische godsdiensten: het Jodendom, het christendom en de islam. We wilden een museaal opvoedkundig museum worden, waarin het accent ligt op het bijbrengen van respect voor aanhangers van andere godsdiensten. Zij dienen immers dezelfde god. We hebben daar toen ook subsidie voor aangevraagd.”
De Raad van Cultuur schreef „een goed verhaal” bij die aanvraag, herinnert Schröder zich. De subsidie werd toegewezen. „We werden breed gesteund. Ook van de kant van de bisschoppen kregen we veel adhesiebetuigingen. Zo ontvingen we een financiële bijdrage van het bisdom Rotterdam.”
Van 1993 tot 1998 is er „stevig gediscussieerd” over het toekomstige museumbeleid, zegt Schröder. „Die discussie mondde uit in het mission statement ”Geloof in de toekomst”, dat we naar alle bisdommen hebben gestuurd. Ook nu kregen we weer veel steunbetuigingen, óók van het bisdom Den Bosch. Dat sponsorde ons met 7500 gulden.”
Het museum kreeg een steeds multireligieuzer karakter. In april vorig jaar opende de ambassadeur van het sultanaat Omar, K. Al-Lawati, het Arabisch dorp Tell Arab, een nagebouwde islamitische gemeenschap. Er zijn plannen om het museum met een islamitisch grafveld en een woonhuis met een Arabische tuin uit te breiden. De vaste tentoonstelling in het binnenmuseum is gewijd aan de drie ”heilige boeken”: de thora, de Bijbel en de koran. Schröder: „We benadrukken de overeenkomsten in plaats van de verschillen tussen de godsdiensten. We willen educatief bezig zijn. Moet u zich voorstellen: jaarlijks komen hier 40.000 kinderen. Het is toch prachtig dat we hun op deze manier respect voor hun naaste kunnen bijbrengen? Dat strookt ook met de besluiten van het Tweede Vaticaans Concilie, waarin de dialoog met andere godsdiensten wordt benadrukt. Dit is het christendom in optima forma”
Bisschop Hurkmans denkt daar toch een slag anders over. Hij wil dat in het museum „Jezus Christus weer centraal komt te staan.” Evangelisatie en catechese dienen in het nieuwe beleid prioriteit te krijgen. Hij ziet de vernieuwde Stichting Heilig Landstichting als een belangrijk instrument in zijn beleid, dat is gericht op het creëren van ”plaatsen van hoop”. Daarnaast wil hij het museum gebruiken voor oecumenische activiteiten en voor de interreligieuze dialoog met het Jodendom en de islam. Verder wil hij aandacht schenken aan de moeilijke situatie van christenen in Israël.
„Dialoog?” fulmineert algemeen directeur P. M. Gijsbers van het museum, „oecumene? Wat Hurkmans wil, is het museum in plaats van een instelling van en voor alle Nederlanders weer een museum maken voor een select groepje rooms-katholieken. En de subsidies komen hem daarbij goed van pas. Hij wil verkondiging in plaats van educatie. Maar dat willen wij nu juist niet. We zijn beducht voor de godsdienstoorlogen uit de zestiende eeuw.”
(
Maar in de statuten gaat het toch over „de herinnering aan Jezus Christus levend houden”, en over „mensen in contact brengen met de boodschap van het Oude en het Nieuwe Testament”, en over „de wereld waarin de Bijbel is geschreven”?
„In datzelfde artikel staat dat we dat op een wetenschappelijke manier moeten doen. En wetenschappelijk is voor mij iets anders dan verkondigend. Bovendien is er de gegroeide praktijk. Destijds hebben we het mission statement het licht laten zien. Elk jaar presenteren we een verslag over het gevoerde beleid. Daarop is nooit commentaar gekomen. En dan nu dit.”
Het bestuur weigert vooralsnog plaats te maken voor de door Hurkmans aangestelde bestuursleden, volgens Gijsbers „mensen met een, laat ik zeggen, weinig rekkelijke opvatting over het katholieke geloof.” Gijsbers: „Hurkmans kan het bestuur -waaraan ik verantwoording schuldig ben- niet zomaar wegsturen. In zo’n ingreep voorzien de statuten niet. Bovendien: we zijn het derde museum van Gelderland, hebben 45 betaalde medewerkers in dienst en negentig vrijwilligers. Jaarlijks komen er zo’n 120.000 mensen. Morgen begint het museumseizoen weer. Ik zou zeggen: Bisschop, komt u maar langs, dan kunnen we eens praten. Want dat hebben we nog helemaal niet gedaan.”
Inmiddels probeert oud-premier Van Agt te bemiddelen tussen de bisschop en het bestuur van het Bijbels Openluchtmuseum. Hangende deze bemiddelingspoging heeft Hurkmans zijn besluit opgeschort tot 25 maart. Reageert het bestuur voor die tijd echter niet positief op zijn brief, dan wordt het alsnog ontslagen. Het bestuur beraadt zich over kerk- en civielrechtelijke stappen tegen de bisschoppelijke beslissing. Gijsbers: „Als we een paar kilometer verderop waren gevestigd, hadden we onder het bisdom Rotterdam gevallen. En dat heeft ons pas 150.000 gulden gegeven voor ons multireligieuze programma.”
