”Genesis” (serie ”Gaan in het spoor van het Oude Testament”, deel 1)
Auteur: prof. dr. J. Douma
Uitgeverij: Kok, Kampen, 2004
ISBN 90 435 0986 8
Pagina’s: 64
Prijs: € 10,-. Een emeritus hoogleraar die op zijn 72e begint met een serie boeken. De vrijgemaakte ethicus prof. dr. J. Douma blijft bezig met lezen en schrijven. Hij publiceerde dezer dagen het eerste deel van een reeks onder de titel ”Gaan in het spoor van het Oude Testament”. Aan de hand van de bijbelboeken speurt hij naar de betekenis van onze relatie met God voor het menselijk handelen.

Prof. Douma combineert zijn serie met een bijbelcursus waarvoor al veel belangstelling bestaat. „Mijn aandacht is nu verplaatst van ethiek naar exegese.”

Douma, emeritus hoogleraar ethiek aan de Theologische Universiteit van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt in Kampen, is bezig met de afronding van zijn ”Handboek Christelijke Ethiek”. Daarvan zijn inmiddels de delen ”Grondslagen” en ”Medische ethiek” verschenen. Het derde deel zou ”Bijbel en ethiek” heten. „Meestal gebeurt dat in ethische handboeken door te schrijven over thema’s. Bijvoorbeeld: Wat zegt de Bijbel over het huwelijk? Wat over sociale vraagstukken? Wat over politiek? Na lang wikken en wegen besloot ik het anders aan te pakken en geen thema’s, maar bijbelboeken te behandelen. Te beginnen bij Genesis en -als mij de tijd en energie gegeven wordt- te eindigen met Openbaring.”

Daarbij blijft wel de ethische vraag centraal staan, die hij zo wil formuleren: „Wat hebben wij voor ons doen en laten nu nog aan een boek als Genesis, of aan de wetten van Mozes, aan Richteren, Ruth en ga zo maar verder. Ik eindig elk hoofdstuk met conclusies, om rekenschap af te leggen van wat wij voor vandaag aan het behandelde bijbelboek hebben. Mijn aandacht is verplaatst van ethiek naar exegese. Ik ging weer de grondtekst bestuderen. Ik moet zeggen dat ik de laatste tijd meer aan Hebreeuws gedaan heb dan in heel mijn vroegere leven.”

Luisteren

Prof. Douma probeert een zo groot mogelijk lezerspubliek te bereiken. De in grote letter gedrukte tekst is voor de geïnteresseerde lezer zonder meer te volgen. In de kleinere letter geeft hij rekenschap van wat hij in de grote letter beweert. Het is de bedoeling dat er negen deeltjes over het Oude Testament komen. Op de website www.gaaninhetspoorvandebijbel.nl is informatie over de publicaties en de bijbelcursus -die prof. Douma samen met drs. Adrian Verbree verzorgt- te vinden.

De nieuwe opzet betekent niet dat Douma „pasklare antwoorden” geeft op allerlei actuele en minder actuele ethische kwesties. „Ga ik na wat ik tot op dit moment van het project klaar heb, dan zou ik zelfs willen zeggen dat ik eigenlijk nauwelijks actuele zaken aansnijd. Ik raak telkens weer onder de indruk van Gods openbaring, van Zijn genade en Zijn toorn, van menselijke schuld en de zoveelste vergeving ervan door God. Het doorgeven dáárvan vind ik het belangrijkste in mijn nieuwe arbeid. Wat voor alle tijden belangrijk is geweest, is het ook voor onze tijd. Het gaat mij om de kennis van God, en niet alleréérst om de ethiek. Natuurlijk heeft wat wij over God horen betekenis voor ons handelen, maar dan niet direct voor het milieuvraagstuk, oorlog en vrede, genetische manipulatie en noem maar op. Het gaat allereerst om onze básishouding, waarin we met eerbied een antwoord zoeken op de vraag: Wie is God en wie zijn wij voor Zijn aangezicht?”

Prof. Douma vindt het op zich wel jammer dat het derde deel in de oorspronkelijk opzet niet meer verschijnt. De eerste twee delen waren al in het Duits verschenen. De nieuwe opzet moet een veel groter publiek aanspreken door zijn laagdrempelige aanpak. De ethicus constateert een afnemende belangstelling voor ethiek. „Er is een hausse van belangstelling geweest, nadat ethiek een tijdlang onderbedeeld was. Talrijke publicaties verschenen over milieu, seksualiteit, abortus en euthanasie en noem maar op. Maar heel wat onderwerpen zijn inmiddels al uitgekauwd en er is een verzadigingspunt bereikt.”

De emeritus hoogleraar wil nu vooral geduldig en intensief luisteren naar de Schrift. „Ik wil van de Bijbel geen instantpudding maken die snel en aangenaam te consumeren valt. Daarvoor gaat de Bijbel te diep en heeft de openbaring van God te veel scherpe kanten. Ik moet niet alleen met de mooie, maar ook met de moeilijke punten klaarkomen, zoals Gods stijl van werken in verkiezing en verwerping, met Zijn oordelen, die vreselijk kunnen ingrijpen als de maat van de ongerechtigheid vol is. Ook moet je eerlijk erkennen dat er bepaalde zaken zijn in het Oude Testament die de mens van nu anders opvat, bijvoorbeeld de ongelijkwaardigheid van man en vrouw. Als we lezen dat de man heerschappij heeft over de vrouw, kun je je afvragen: Is dat een scheppingsgegeven of een oordeelsgegeven? Er is een ontwikkeling in de openbaring. In Christus is noch man noch vrouw. De slavernij en de ondergeschiktheid van de vrouw behoren in zekere zin tot de gedateerdheid van de oudtestamentische openbaring.”

Evolutie

Prof. Douma huldigt de betrouwbaarheid van Gods openbaring in de Bijbel en verzet zich tegen schriftkritische tendensen. „De bekende ”Korte Verklaring” moeten we niet overboord zetten en ons overgeven aan het gevoel van het moment. Toch moeten we bepaalde vragen wel eerlijk toelaten. Ik ben bijvoorbeeld niet tegen evolutie, maar wel tegen evolutionisme. Met de gereformeerde ethicus Geesink zeg ik dat God preformaties heeft geschapen: lagere vormen die terugkeren in hogere vormen. Er is wel degelijk een ontwikkeling geweest. Hóé God precies de wereld tot woning heeft gemaakt, zal altijd onzeker blijven, maar over de boodschap van de Bijbel is geen enkele twijfel mogelijk. Ik ga uit van de eenheid en niet van de verscheidenheid, laat staan van de tegenstrijdigheid. Ik ga uit van de tekst zoals wij die nu in de Bijbel voor ons hebben. Een tekst die gezag heeft en die uiteindelijk God Zelf ons geschonken heeft. Om Hem, Zijn schepping, onszelf en het doel van alle dingen te leren kennen.”

De relatie tussen Bijbel en ethiek is minder direct geworden, zegt prof. Douma. „Vroeger had je een bepaald ethisch probleem en ging je vervolgens na: Wat zegt de Bijbel over dit onderwerp? Ik richt mij nu veel meer op de centrale houding van de mens tegenover God. Ik kom vanuit de Bijbel nauwelijks bij actuele problemen uit. Die concretisering kan misschien aan de orde komen tijdens de cursus. Ethiek heeft voor mij een minder wetenschappelijke lading gekregen. Wat voor mij overeind blijft is: Wat heb je voor je gewone dagelijkse leven aan de rijkdom van de Bijbel? Ik ben de laatste tijd weer geboeid geraakt door de standaardwerken van ds. J. van Andel en ds. S. G. de Graaf over de zogenaamde gewijde geschiedenis. Dat zijn boeken die hele generaties hebben beïnvloed.”

Elk hoofdstuk kent ook een paragraaf onder de titel ”Op weg naar het Nieuwe Testament”. Prof. Douma: „Je kunt Genesis niet lezen zonder met de rest van het Oude Testament en met de vervulling in Jezus Christus rekening te houden. We hebben met één openbaring van God te maken, vanaf de eerste tot de laatste bladzijde. Daarbij staat voor mij de Naam van Jezus Christus centraal. Wie in de eenheid van de Bijbel gelooft en naar het verband van de onderdelen in het Oude Testament met het geheel van de Bijbel zoekt, denkt aan de persoon en het werk van Jezus Christus.”

Prof. Douma hoopt dat lezers de serie zullen gebruiken als een training in het bijbellezen. „Het is belangrijk om de Bijbel goed te lezen, vooral in deze vluchtige maatschappij. We hoeven niet bang te zijn voor intellectuele bagage. Het moet een vreugde zijn om in het Woord van God bezig te zijn, dat te kennen en ook het geheugen daarin te oefenen.”