De telefoon stond donderdag roodgloeiend bij het Interkerkelijk Contactorgaan in Overheidszaken (CIO) nadat de minister-president opgeroepen had om bijeenkomsten met meer dan 100 personen af te gelasten. „Dit signaal is heel serieus door de kerken opgepakt”, zegt secretaris mr. drs. Daniëlle Woestenberg.

„Het CIO heeft geen aanvullende richtlijnen gepubliceerd, maar laat het aan de kerken zelf over hoe zij met de problematiek omgaan. Wij geven adviezen en schrijven niets voor. De manier van besluitvorming hangt af van de mate waarin een kerk al dan niet hiërarchisch is ingericht. Het CIO heeft vooral vragen gekregen van kerkelijke bureaus, die hun informatie weer communiceren met hun eigen achterban.”

Het CIO vertegenwoordigt 31 kerken. Woestenberg heeft de indruk dat de kerken het advies van de overheid serieus nemen. „Rutte heeft nadrukkelijk gezegd dat er geen sancties zullen zijn als er toch diensten gehouden worden. Kerken voelen echter aan dat de veiligheid van de gehele samenleving in het geding is. De vrijheid van godsdienst is geen absoluut recht, maar wordt begrensd door de openbare orde. Dat is nu het geval. De kerken beseffen dat voor hen en hobbyclubs hetzelfde geldt.”

De kerken kunnen creatiever met diensten en ontmoetingen omgaan en ook in dit opzicht maatwerk leveren. „Met alle ellende die er is, is er ook weer wat rust en onthaasting gekomen”, zegt Woestenberg ontspannen. „Veel dingen kunnen doorgaan, maar op een andere manier, en je kunt ook op een andere wijze vergaderen, bijvoorbeeld door middel van Skype.”

Ongekend

Drs. Geert van Dartel, voorzitter van de Raad van Kerken in Nederland, noemt de situatie „ongekend en zorgelijk.” De Raad van Kerken is een landelijk samenwerkingsverband van 18 christelijke kerken en organisaties. Van Dartel: „We zijn als raad niet bevoegd om alles centraal te regelen maar maken de adviezen van de overheid en van het RIVM openbaar. Zo’n zeven kerken hebben inmiddels hun maatregelen genomen die wij op onze website hangen onder het betreffende kerklidmaatschap.”

Maar het geloofsleven gaat in alle kerken, zij het aangepast, door, zegt Van Dartel. „De kerkgebouwen zijn open, mensen bidden, in kleine groepen kan de eucharistie gevierd worden, mensen kunnen via de televisie diensten en vieringen meemaken. Dat neemt niet weg dat wat de kerken nu overkomt bloedserieus is. De gelovigen die naar de kerkdiensten komen, bestaan voor een belangrijk deel uit oudere, kwetsbare mensen. Dat betekent dat de kerken nu heel alert moeten reageren, zoals ook de andere sectoren van de samenleving doen.”

Niet verboden

Op basis waarvan mag de overheid maatregelen nemen die godsdienstige samenkomsten beperken om verdere verspreiding van het coronavirus te voorkomen? En met welk recht mag de overheid geloofsgemeenschappen zelfs verbieden samen te komen?

Dr. Leon van den Broeke, voorzitter van het Centrum voor Religie en Recht in Amsterdam, stelt dat de overheid niet zegt dat godsdienstige samenkomsten verboden worden. „Wel stelt zij dat bijeenkomsten waar meer dan 100 mensen samenkomen ontraden moeten worden. Dat raakt verenigingen, evenementen, universiteiten en hogescholen, en ook kerken. Waarom zouden kerken dan hun kop in het zand willen steken en doen alsof er niets aan de hand is?”

Het is volgens Van den Broeke een van de taken van kerken om om te zien naar kwetsbare mensen en kinderen. „Tegelijk hebben kerken, die graag maatschappelijke betrokkenheid en relevantie aan de dag willen leggen, een medeverantwoordelijkheid voor de samenleving; in dit geval ter bestrijding, dan wel voorkoming van verdere verspreiding van het coronavirus. De wereld wordt als het ware even stilgezet. Voor kerken is het Veertigdagentijd of Lijdenstijd. Het is een tijd van bezinning op het lijden van Jezus Christus en van mensen. De wereld zucht. De wereld is ziek en moet uitzieken. Dat vergt tijd van herstel.”

Kerken hebben een eeuwenlange ervaring hoe om te gaan met epidemieën en andere noodsituaties die samenkomsten beperkten, dan wel onmogelijk maakten. „Het nodigt ook uit tot veerkracht en concentratie op de kern van kerk-zijn anno 2020. Kerken kunnen vanuit het Evangelie en vanuit pastorale en diaconale motieven een belangrijke bijdrage aanleveren door hun verantwoordelijkheid te nemen als ze niet meer regulier kunnen samenkomen. Dat kan zeker als een beperking worden gezien. Niemand zegt dat dit gemakkelijk zal zijn. Tegelijk bieden de beperkingen merkwaardig genoeg ook ruimte voor ontplooiing van creativiteit, opdat het Evangelie op andere wijzen mag worden vertolkt tot heelheid van de geloofsgemeenschap en van de samenleving.”