PvdA–Kamerlid Van Heemst vertelde donderdag voor de commissie–Duivesteijn, dat partijgenoot premier Kok hem en PvdA–fractievoorzitter Wallage destijds in het Catshuis bij zich riep en daar zinspeelde op een kabinetscrisis.

Van Heemst had in de Tweede Kamer gepleit voor een alternatieve route, de Bos–variant. Hij begreep uit het gesprek met Kok dat hij een motie, die hij samen met D66 had ingediend, moest intrekken. De PvdA–fractie viel toen terug op wat Van Heemst noemde haar „tweede voorkeur", de variant die het kabinet voorstelde en die overeenkwam met afspraken in het regeerakkoord.

Dat akkoord werd gesloten tussen VVD, PvdA en D66. Van Heemst zei dat premier Kok tussen twee vuren zat. VVD–minister Jorritsma wilde de snelste verbinding en die ging door het Groene Hart. PvdA–minister De Boer (Milieu) wilde een spoorlijn buiten het Groene Hart, om zo de natuur te sparen. Kok wist het kabinet op één lijn te houden door te kiezen voor een tunnel om de natuur in het Groene Hart te ontzien. Dat zou de spoorverbinding 900 miljoen gulden (400 miljoen euro) duurder maken.

De commissie–Duivesteijn ontrafelt deze week de besluitvorming over de HSL–Zuid en wilde er donderdag vooral achterkomen of alternatieven voor de spoorlijn serieus zijn overwogen. Oud–RPF–Kamerlid Stellingwerf had daarover sterke twijfel. Het belang om de coalitie bijeen te houden was volgens hem doorslaggevend in het debat. Stellingwerf was zelf ook met een alternatief gekomen, de zogeheten RPF–variant. Het projectbureau dat verantwoordelijk was voor de HSL–Zuid adviseerde kabinet en Kamer ook over die variant. „Een slager die zijn eigen vlees keurt", zei Stellingwerf hierover. Volgens hem heeft het projectbureau een verkeerd beeld gegeven over de RPF–variant.

De commissie onderzoekt hoe de Tweede Kamer uit de besluitvorming rond HSL–Zuid en Betuwelijn lering kan trekken bij nieuwe grote projecten zoals de Zuiderzeelijn. Maar volgens Stellingwerf is een evenwichtige afweging van alternatieven alleen mogelijk bij een „andere politieke cultuur", waarbij ook de regeringsfracties zich kritisch en onafhankelijk durven opstellen.

Kritiek op de besluitvorming kwam er ook van Bos, de man die bij de politiek gehoor vond voor zijn variant. Hij had kritiek op de inspraakprocedure. Alleen mensen die hinder ondervinden van de voorgestelde projecten nemen de moeite om naar de hoorzittingen te komen. Zij praten dan niet met de verantwoordelijke politici, maar met ambtenaren. Die ambtenaren moeten vervolgens adviseren over kritiek op hun eigen voorstellen, aldus Bos.

„Je praatte tegen muren", zei een inwoonster van Hoogmade, Wolvers, tegen de commissie–Duivesteijn over die inspraakavonden. Deze actievoerster uit het Groene Hart, die met haar wiskundige achtergrond allerlei tegenwerpingen maakte tegen de officiële plannen, voelde zich „genegeerd" door de ambtenaren van Verkeer en Waterstaat. Ze vond wel gehoor bij de PvdA, maar woordvoerder Van Heemst werd door premier Kok tot de orde geroepen.

Oud–premier Kok zal vrijdag bij de commissie–Duivesteijn zijn visie geven op de besluitvorming rond de HSL–Zuid, evenals de oud–ministers Jorritsma en De Boer.