„Ik zie veel jonge mensen om mij heen met een hoge opleiding die hier geboren en getogen zijn, maar toch heel moeilijk aan de bak komen", aldus Canatan, die onderzoek heeft gedaan onder Turkse moslims. „Geslaagde integratie betekent nog niet dat je ook geaccepteerd wordt."

Vooral moslims hebben volgens hem te maken met een veranderd maatschappelijk klimaat. „Moslims worden geïdentificeerd met geweld en terrorisme. Daar wordt in de gemeenschap veel over gepraat." Het gevolg is dat moslims zich steeds meer in eigen kring terugtrekken en geïsoleerd raken, analyseert Canatan.

Hij vreest ook in Nederland een toenemende polarisatie tussen radicale moslims en uiterst rechts, zoals die zich in België voordoet. Dat klimaat is er volgens hem mede debet aan dat steeds meer Turken en Marokkanen naar hun land van herkomst terug willen. Het Nederlands Migratie Instituut (NMI) nam in 2003 1571 remigratieverzoeken in behandeling, 60 procent meer dan in 2002.

Zelf is Canatan ook van plan een beroep te doen op de Remigratiewet. Nadat hij jaren tevergeefs heeft geprobeerd een vaste baan te krijgen, ziet hij het perspectief daarop steeds meer vervliegen.

Een positief neveneffect van de moslimterreur in verscheidene delen van de wereld is volgens de antropoloog dat moslims zich meer bewust zijn geworden van het slechte imago van de islam in het Westen. „Daardoor doen ze extra hun best om geen problemen te veroorzaken, rustig te blijven en niet met geweld geassocieerd te worden."

Ook de ondernemer van Marokkaanse afkomst Abdel Amraoui, initiatiefnemer van onder meer de websites maghreb.nl en marokkaan.nl, ziet een positieve kant aan de neiging van mensen om te zeggen wat ze denken. „Nu weet ik tenminste hoe men over mij denkt. Dan krijg je geen schijnheiligheid."

De toon van de discussies op zijn websites is volgens Amraoui niet veranderd door 11 september. „Doordat mensen zich anoniem kunnen uiten, zijn de discussies altijd feller geweest." Een positief teken is volgens hem dat van de deelnemers aan discussies op marokkaan.nl ongeveer 30 procent geen Marokkaan is.

Niet alleen 11 september maar ook de opkomst van Pim Fortuyn heeft volgens hem tot een „hardere mentaliteit" geleid. „Respect is voor mij een belangrijk woord waar je niet veel meer van terugziet." Mensen durven volgens hem veel sneller hun vooroordelen uit te spreken. Iemand als VVD–Kamerlid Hirsi Ali moet eerst nadenken, voordat ze mogelijk kwetsende uitspraken doet, vindt hij.

Zijn bedrijf voor ’etnomarketing’ Etnodirect.com heeft geen last van het verslechterde imago van allochtonen. „Bedrijven zullen hoe dan ook rekening moeten houden met de behoeften van allochtonen. Ze zijn er nu eenmaal, dus moet je met hen om weten te gaan."