Boeren mogen chemische bestrijdingsmiddelen alleen gebruiken als er geen andere (effectieve) manier is om gewassen te beschermen tegen insecten, schimmels of andere voor de landbouw schadelijke organismen. Mede omdat er onduidelijkheid is over metingen en betrouwbare gegevens ontbreken schiet de handhaving echter tekort, aldus de controleurs. „Bovendien ontbreken doelstellingen op Europees niveau. Die moeten er natuurlijk komen”, zei rekenkamerlid Samo Jereb in een toelichting.

Van de drie lidstaten die de rekenkamer bezocht - Nederland, Frankrijk, Litouwen - heeft alleen ons land een door EU-regels verplicht boetesysteem opgetuigd. Hoewel in 2017 een op de vijf gecontroleerde landbouwers in Nederland in overtreding was, kregen zij geen boete. Wat betreft controles op watervervuiling doet Nederland het overigens relatief goed.

Het Europese landbouwbeleid stimuleert boeren nauwelijks om spaarzaam met pesticiden om te springen of met alternatieven te werken, stelt de rekenkamer vast. De instantie adviseert uitbetaling van landbouwsubsidies na 2020 afhankelijk te maken van naleving van de regels. De Europese Commissie moet dan wel beter nagaan of lidstaten landbouwbedrijven wel controleren.

In de EU wordt jaarlijks meer dan 350.000 ton pesticiden verkocht. Die brengen risico’s met zich mee voor het grond- en oppervlaktewater, de bodem, de biodiversiteit, ecosystemen en de menselijke gezondheid, onder meer door restanten in levensmiddelen.

Er zijn inmiddels 487 werkzame stoffen met een laag risico goedgekeurd voor gebruik, maar slechts zestien daarvan zijn beschikbaar. „Onvoldoende”, aldus de rekenkamer, die nog eens in herinnering brengt dat biologische methoden de voorkeur verdienen.

De Europese Commissie stelt overigens dat de risico’s van pesticiden met een vijfde zijn afgenomen, maar die claim is volgens de rekenkamer niet hard gemaakt.