De commissie lanceerde eind 2017 artikel 7 tegen Polen. Deze zwaarste strafprocedure in het EU-verdrag kan leiden tot schorsing van het stemrecht in Europese raden. Het EU-parlement activeerde een jaar later dezelfde procedure tegen de Hongaarse regering van premier Viktor Orbán.

De lidstaten hebben in een reeks hoorzittingen ministers van beide landen wel aan de tand gevoeld, maar geen verdere stappen gezet. Tot ongenoegen van veel Europarlementariërs die zeggen dat de situatie is verslechterd en artikel 7 niet werkt. Volgens hen staat de geloofwaardigheid van de EU op het spel.

Ook de Europese Volkspartij (EVP), waar Orbáns partij Fidesz (weliswaar geschorst) lid van is, steunde de oproep. Het CDA, ook lid van de EVP, riep bij monde van Europarlementariër Jeroen Lenaers de EU-regeringsleiders op in actie te komen. Volgens Kati Piri (PvdA) hoort Fidesz in de bankjes van extreemrechts. Ook Sophie in ’t Veld (D66) en Tineke Strik (GroenLinks) bepleiten meer actie van de lidstaten. „Zoals het gezamenlijk indienen van een klacht tegen Polen bij het Europees Hof”, zegt Strik.

Een voorstel voor een jaarlijkse beoordeling van de staat van de rechtsstaat in EU-landen, ook een wens van het parlement, werd in november geblokkeerd door Hongarije en Polen. Minister Stef Blok (Buitenlandse Zaken) betreurde dat.

Eerder op de dag stelde de gezaghebbende Venetië-commissie van de Raad van Europa dat een nieuwe justitiële hervorming in de Poolse rechtspraak rechters muilkorft en hun onafhankelijkheid verder ondermijnt. Zij kunnen in een nieuwe wet door een tuchtkamer worden bestraft voor kritiek op de regering.