„Secularisatie is Europees verschijnsel”
De secularisatie is vooral een Europees verschijnsel. In de armere landen in de wereld is juist sprake van een opleving van religie, vooral van de pinksterkerken. De Amerikaanse hoogleraar prof. Robert J. Schreiter typeerde donderdag op deze wijze de wereldwijde situatie van het christendom. „Terwijl de wereld steeds meer één wordt, zorgen de diasporareligies van migranten, die juist als gevolg van deze globalisering op drift zijn, voor een versterking van niet-westerse charismatische kerken, óók in het Westen.”
Prof. Schreiter was een van de sprekers tijdens een internationaal congres over het protestantisme, georganiseerd door de Theologische Universiteit Kampen (ThUK). Ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van de universiteit confereren ruim honderd theologen uit de hele wereld tot en met zaterdag over het thema ”Opnieuw vormgeven van het protestantisme en reconstructie van het christendom in een wereldwijd verband”.
Prof. Schreiter pleitte voor een grondig onderzoek naar de effecten van globalisering op theologie en religie. De effecten daarvan zijn veel te weinig onderzocht, zo meende hij. De migranten die niet profiteren van de materiële vruchten van de globalisering worden volgens hem in de armen gedreven van vrije pinkstergroepen, die hun een nieuwe identiteit geven door het geloof in de kracht van de Heilige Geest. „De aanwezigheid van Afrikaanse kerken zorgt voor een nieuw religieus landschap in Europa. De Afrikaanse diasporagemeenten in Kopenhagen trekken op zondag meer kerkgangers dan de hele Deense staatskerk in deze stad. De helft van de kerkgangers in Engeland is zwart. De vraag dringt zich op hoe dit alles het gezicht van het seculiere Europa zal veranderen, nog afgezien van het feit dat er naar schatting 15 miljoen moslims in Europa leven.”
De pinkstergemeenten zijn de snelst groeiende christelijke groep in de wereld, aldus prof. Schreiter. Waren ze in het begin van de twintigste eeuw nog nauwelijks aanwezig, nu wordt het aantal aanhangers van de pinksterbeweging geschat op zo’n 350 tot 500 miljoen. Dat is een kwart van het aantal christenen op de wereld. De groei verloopt de laatste dertig jaar bijzonder snel. Pinkstergelovigen zijn vooral arme migranten die naar de rijke westerse landen trekken. „Dat geldt ook als zij al lid zijn van de gevestigde kerken in hun thuisland. Geschat wordt dat ongeveer 25 procent van de rooms-katholieken die van Zuid-Amerika naar Noord-Amerika komen, in hun nieuwe omgeving lid van een pinksterkerk worden.”
Een Amerikaanse collega van prof. Schreiter, prof. Choan Seng Song, die van 1997 tot 2004 voorzitter van de World Alliance of Reformed Churches (WARC) was, plaatste kanttekeningen bij de exclusiviteit van het heil bij het christendom. „Gods redding wordt beschouwd als een speciaal voorrecht voor hen die Jezus als hun Redder belijden. Of, meer specifiek, Jezus als de énige Redder van de wereld beschouwen. Zendelingen uit protestantse kerken hebben hun bekeerlingen geïndoctrineerd met een christendom dat ervan uitgaat dat Gods redding alleen bestemd is voor hen die Jezus als hun enige Verlosser aannemen. Deze overtuiging leeft ook bij veel christenen buiten het Westen. Verzoening is zo een thema geworden dat christenen scherp onderscheidt van niet-christenen. Dit kan nooit de bedoeling van God geweest zijn”, zo meende de spreker. „God doelt op redding als de ruimte waarin mensen van alle rassen, culturen, geslachten en klassen hun eigen toegang tot God hebben.”
De protestantse theologie is daarom aan een radicale herziening toe, meent prof. Song. „Het protestantisme heeft de dubieuze eer dat het Gods verkiezing van mannen en vrouwen heeft geleerd, mensen die voorbestemd zouden zijn voor de reddende liefde van God. Het heeft dit inzicht ontleend aan de Reformatie, die op haar beurt is geïnspireerd door Augustinus en door de apostel Paulus. Maar hoe kunnen we een verzoeningsleer aanhangen die mensen en ook God verdeelt? Verlossing betekent genezing van individuele personen, van gemeenschappen en de wereld, van de relatie tussen God en onze menselijkheid. Een andere leer van de verlossing is geen verlossing en mag de naam van genezing niet dragen. Dit nieuw ontdekte inzicht in de leer van de verlossing roept op tot een fundamentele hervorming van de protestantse theologie.”
Tijdens de conferentie was er veel aandacht voor de Afrikaanse en de Aziatische context van het christelijk geloof. Prof. Tinyiko Maluleke, hoogleraar aan de universiteit van Zuid-Afrika in Pretoria, zei dat in Afrika de grenzen tussen protestantisme en rooms-katholicisme eigenlijk flinterdun zijn. „Het zijn voor Afrikanen godsdiensten die dezelfde bron hebben en gekenmerkt worden door dezelfde formele regels en wetten.” Hij nam het de westerse protestanten kwalijk dat zij via de weg van de kolonialisering hun religie als de religie van de staat introduceerden. De westerse protestanten hebben geen ruimte gelaten voor de inbreng van de inheemse Afrikaanse religie. Hij erkende wel dat de verspreiding van de Bijbel in de Afrikaanse talen door westerse protestanten een belangrijke oorzaak is geweest van de groei van het christendom en van de onafhankelijke kerken in Afrika.
Onder redactie van prof. dr. P. N. Holtrop, missioloog en voorzitter van het congres, verscheen deze week de bundel ”Passion of Protestants”. Daarin gaan Kamper docenten in op de vraag wat protestanten in verleden en heden beweegt om zich ”protestants” te noemen. De bundel bevat onder meer bijdragen over Calvijns laatste afscheidstoespraken (door R. H. Reeling Brouwer), de beginselen sola fide en sola gratia in het vroege christendom (R. Roukema), ”De pelgrimsreis” van Bunyan en het moderne leven (F. de Lange) en de verhouding tussen protestanten en rooms-katholieken (L. J. Koffeman) en Joden (S. Schoon).
